Kuzey Makedonya Anayasa Mahkemesi eski Başkanı Salih Murat, ülkenin AB üyelik müzakereleri için şart olan anayasa değişikliklerini yazdığı analiz ile tüm boyutlarıyla değerlendirdi. Altıncı bölümünü dün yayınladığımız analizin yedinci ve son kısmını ilginize sunuyoruz.
TİMEBALKAN
– Sonuç
Kuzey Makedonya mutlaka ve mutlaka anayasa değişikliğini zorunlu olarak yapmalıdır. Değişimlerin sakin ve şeffaf bir ortamda gerçekleşmesi gerekmektedir. Metot ve yaklaşım olarak, real, objektif, kazanılan haklara saygılı, çok milliyetliliği, çok kültürlülüğü, çok dilliliği, çok dinliliği vurgulayacak, objektif görecek, öncülük edecek ve savunacak bir anayasa değişikliğine gidilmelidir. Bu değişiklikleri yaparken, tarihsel ve pratiksel realiteden kaçınmayacak ve bu doğrularla hareket edilmesi gerekecektir.
Anayasanın kurucu unsur prensiplerinden, eşitlilik ilkesinden, hukukun üstünlüğünden, dillerin resmiyetinden ve kullanımından, hakça ve orantılı temsilden, din ve vicdan hürriyetlerine eşit yaklaşımdan, ana dilde eğitim hakkı, örf ve adetlere ters düşmeyecek aile anlayışı, milli sembollerin kullanımı, kültürel değerlerin eşit ve adil korunması, adil kalkınma planı, tek seçim birimi, merkezi siyaset sisteminden yerel idarelere daha çok bağımsızlık verilmesi ve diğer uluslararası ilkelere saygıyla yaklaşılması gerekmektedir.
Kuzey Makedonya devletinin, uluslararası hukuka göre bu ve buna benzer değerlere riayet etme zorunluluğu vardır. Tüm uluslararası sözleşmeler ve AİHM kararları da bu doğrultuda olduğu için Anayasamıza göre devletimizin bunlara uyma zorunluluğu bulunmaktadır. Makedonya siyasi unsurlarının yapacakları tek bir şey var o da adil ve objektif yaklaşımla demokratik ve hukukun üstünlüğünü koruyacak bir anayasa getirmeleridir.
Yeni anayasamız, tüm toplulukların vatanı olacak Kuzey Makedonya’nın özgür, demokratik ve barışsever bir ülke olarak geleceğini bina etmeye, her topluluğun haklarını, özgürlüklerini ve kanun önünde tüm topluluk mensuplarının eşitliğini sağlayacak eşit topluluklar devletinin yaratılmasına, Kuzey Makedonya’nın, ekonomik refah ve sosyal huzurlu devlet olmasını ve Kuzey Makedonya devletinin, tüm komşu ülkelerle iyi komşuluk ve iş birliği ilişkileri kurarak, bölge ve Avrupa istikrarına katkıda bulunacağı bir anayasa getirilmesi gerekmektedir.
Bundan hareketle, Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, hukukun üstünlüğü ilkesine tam uyarak kendi yasama, yürütme ve yargı kurumlarıyla demokratik şekilde yönetilen, tüm toplulukların oluşturduğu ve çok milliyetli olduğunu açık bir şekilde yansıtması gerekir. Diğer yandan, Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Kamu Otoritesi, uluslararası toplum tarafından kabul edilmiş temel insan hak ve özgürlüklerine tam saygı gösterilerek, tüm bireylerin kanun önünde eşitlik ilkesine ve tüm topluluklar ile mensuplarının haklarının koruması ve katılımının sağlanması ilkesine dayandırılmasıyla uygulanması gerekmektedir.
Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nin Anayasal düzeni özgürlük, barış, demokrasi, eşitlik, insan haklarına saygı, hukukun üstünlüğü, ayrımcılığın ve asimilasyonun olmaması, kuvvetler ayırımına objektif yaklaşım, entegrasyona geçiş, mülkiyet hakkı, sosyal adalet, çoğulcu demokrasi, devlet yetkilerinin paylaşımı ve piyasa ekonomisi ilkelerine dayanan bir düzeni savunan ve içeren bir anayasa olmalı.
Devletimizin milli semboller başta olmak üzere, bayrak, arma ve milli marşı, Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nin çok etnikli yapısını yansıtan devlet simgeleri haline getirilmeli ve bu ortak değerleri içermelidir. Üstün bir yaklaşımla diğer toplulukların milli sembollerine objektif kullanımlarının sağlanması öngörülmelidir.
Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, bu Anayasayla öngörülen insan hakları ve temel özgürlüklerinde var olan sıkıntılara son verilmeli ve bu değerleri koruyarak güvenliğini sağlamasıyla yükümlü olmalıdır.
Başkalarının insan hakları ve temel özgürlüklerine saygı göstermek herkesin görevidir. Herkesin kişisel ve toplumsal özgürlük ve güvenlik hakkı güvenceye bağlı olduğu anayasada açık bir şekilde vurgulanmalıdır.
Topluluk mensupları, kimliklerini ve benliklerini ifade etme, besleme ve geliştirme hakkına sahip olmalıdırlar. Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, toplulukların ve topluluk mensuplarının kendi kimliklerini koruma, güvenceye bağlama ve geliştirme için gerekli koşulları sağlaması gerekmektedir. Hükümet, mali yardımlar dâhil, topluluk ve topluluk mensuplarının kültürel girişimlerini ayrıca desteklemesi gerekir.
Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, hoşgörü ve diyalog havasını teşvik edecek, topluluklar arasında barışmayı destekleyecek ve Avrupa Konseyi Ulusal Topluluklar Çerçeve Sözleşmesi ile Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dilleri Bildirgesi ile belirlenen standartlara saygı göstermesi gerekmektedir (Bir an evvel imzalanan bu bildirgenin Meclisimizde onaylanma işleminin yapılması zorunlu olmalıdır).
Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, milli, etnik, kültürel, dilsel veya dinsel kimliklerinden dolayı dışlanan, tehdit veya ayrımcılık, düşmanlık veya şiddete maruz kalabilecek kişilerin ve grupların korunması için, tüm gerekleri önlemleri anayasasında açık ve net öngörmeli.
Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, topluluk mensupları arasında ekonomik, toplumsal, siyasi ve kültürel yaşamın tüm alanlarında tam ve etkin bir eşitliği teşvik etmek için, gerekli olması durumunda uygun önlemleri onaylaması gerekmektedir.
Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, tüm toplulukların dini ve kültürel mirasının, Makedonya mirasının yapısal kısmı olarak korunmasını teşvik etmesi gerekir. Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nin, toplulukların kültürü ve dini açıdan önemli olan yapı ve eserlerin bütünlüğünü etkin bir şekilde korunmasını sağlamak için ayrı bir görevi olması gerekir.
- K. Makedonya’nın, topluluk mensuplarının haklarından yararlanmayı engelleyen herkese karşı etkin eylemler üstlenmesi gerekir”
Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, topluluk mensuplarının haklarından yararlanmayı engelleyen herkese karşı etkin eylemler üstlenmesi gerekir. Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, topluluk mensubu kişilerin iradeleri dışında, asimilasyon amacı giden politika ve uygulamalardan kaçınacak ve söz konusu kişileri, asimilasyon amaçlı her çeşit etkinliklerden koruması gerekir.
Kuzey Makedonya Cumhuriyeti, ayrımcı olmayan esaslara göre tüm topluluk ve mensuplarının, bu Anayasayla belirlenmiş haklardan yararlanmalarını güvenceye alması gerekir.
Bu bağlamda yapıcı ve yaptırımları olacak kurumlar tarafından bu hakların ve prensiplerin kullanımının denetlenmesi ve çözümler bulunması, objektif raporlarla çözüm yolarına gidilmesi var olan olası engelleri ortadan kaldırarak sorumsuz davranan kurum ve yetkililere karşı hukuki ve cezai yatırımlar getirilmesi gerekmektedir.
Bu haklar ve prensipler bu çerçevede korunma altına alınmaz ise korkarım son 30 yıldır yaşadığımız tahribatlarda ve hukukun üstünlüğünde ki zedelenmelerde bir değişme olmayacak. Bu haklar Anayasada ancak ve ancak en üst seviyede öngörülür ise ve koruma mekanizmaları ile kullanımları garanti altına alınır ise ancak o zaman pratikte uygulanılabilir hale gelecektir.
Son olarak yazımızın bütününde, değişik açı ve bakışlardan anayasayı ve anayasada kişisel ve toplumsal hak, görev, yetki ve kurumları ele almaya gayret ettik. Adil bir anayasa düzenini vurguladık ve toplum olarak da bunu arzu etmekteyiz. Zaman darlığından dolayı, ana konulara ana hatlarıyla değinmeye gayret ettik. Yazımızda klasik maddeleri zikretmeyip maddelerde var olan hak ve hürriyetleri dile getirerek bunları yorumlamaya ve Türk toplumu açısından okumaya gayret ettik. Objektif olarak tutum sergilemeye gayret ettik. Klasik anayasa yorumlarıyla, mevcut hak ve hürriyetleri yalnız anayasa bakımından kalmayıp, bu hakları içeren kanunlara atıfta bulunduk. Beraber okumaya ve anlamaya gayret ettik. Önerilerimiz klasik madde içeriği anlamına gelmemeli, aksine daha geniş bir perspektif olarak algılanmalıdır.
Özet olarak Türk toplumu açısından Anayasamızın giriş kısmının önemi, içeriğini, ağırlığını ve Anayasanın kurucu unsur prensiplerini ele alarak, pratiksel örneklerle konuyu açıklamaya gayret ettik. Yazılarımızda eşitlilik ilkesinden, kuvvetler ayırımına ve hukukun üstünlüğünden kazanımlarına kadar belli olguları açıkladık; dillerin resmiyetinden ve kullanımından mevcut durumuna kadar, sıkıntıları, mukayeseli örneklerle çözümler önermeye gayret ettik. Hakça ve orantılı temsil hususunun getirip götürdüklerini, sıkıntı ve önerileri ele aldık. Din ve vicdan hürriyetlerine eşit yaklaşımdan; ana dilde eğitim hakkı, anayasada var olan boşluktan, toplumlumuza ki önemine, sıkıntılardan pratik çözümlere kadar önerilerde bulunduk.
Örf ve adetlere ters düşmeyecek aile anlayışı konularında net öneri sunduk; milli sembollerin kullanımı, kültürel değerlerin eşit ve adil korunması; adil kalkınma planı, tek seçim birimi, oyların kalite ve etki bakımından eşitliğini ve seçim modellerini vurguladık. Merkezi siyaset sisteminden yerel idarelere daha fazla bağımsızlık verilmesi, beledilerin yetkileri ve temsilde etkili olma yönlerini ele aldık. Diğer yandan anayasamızı daha demokratik daha çoğulcu ve kurumsal yapılanmasını diğer maddelerle işlemeye çalıştık. Anayasa yargısının önemini ve kazanımları ele alarak bu ve buna benzer bağlamda Anayasamızın diğer uluslararası ilkelere saygıyla yaklaşılması gerekmekte olduğunu dile getirmeye çalıştık.
Yaptığımız bu çalışma ve Anayasa analizlerinin tek amacı, olası bir kanuni ve daha yüksek anayasa değişikliğinde Milletimizi bilinçlendirmek, öngördüğümüz tehditleri milletimiz ile paylaşmak, hak ve hürriyetler bakımından ilerlemenin nasıl sağlanacağı gibi konularda soydaşlarımızı bilgilendirmek oldu.
7 bölümden oluşan yazı dizimizde ülkenin AB üyelik süreci için zaruri hale gelen Anayasa Değişikliği sürecinde başta Türkler olmak üzere ülkedeki tüm milletlerin yararı için dikkat edilmesi gereken hususları sizlerle paylaştım.
Bu değerler ve ilkeleri savunan ve kapsayan bir anayasa arzu etmekteyiz.
BİRİNCİ BÖLÜM:
İKİNCİ BÖLÜM:
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM:
BEŞİNCİ BÖLÜM:
ALTINCI BÖLÜM:
