Üsküp kudemasından ismini çok sık duyduğumuz fakat tam olarak kim olduğunu bilmediğimiz değerlerimizden sadece biri Fettah Efendi. Yeni teknolojik gelişmelerle birlikte eskiden olduğu gibi dededen toruna, nesilden nesile bilgi – birikim aktarımının ortadan kalktığı göz önünde bulundurulduğunda onu tanıtma/unutturmama görevi bizlere düşüyor. Bu yazı, Fettah Efendi kimdir, ne tür hizmetler yapmıştır, nasıl bir hayat sürmüştür ve Makedonya’daki İslam anlayışını diğer Balkan ülkelerinden ayıran nedir sorularına cevap niteliğinde.
Seyyid Emin / Time Balkan
Osmanlı dönemi sonrası Balkanlarda İslami anlayış ve yaşayışın bölgelere göre farklılık gösterdiği kanaatindeyim. Türkiye’de okumanın en büyük avantajlarından biri de gerçekleştirilen birçok program ve toplantıda farklı insanlarla tanışıp sohbet edebilme imkânıdır. Uluslararası öğrencilere yönelik düzenlenen programlarda bir araya geldiğim Balkanlı (Batı Trakya’dan, Arnavutluk’tan, Bulgaristan’dan, Kosova’dan…) arkadaşlarla yaptığım muhabbetler sonucunda Makedonya’daki Müslümanları İslam’ı rahat yaşamaları açısından “şanslı” olarak nitelendiriyordum. Baktığınızda Makedonya da Komünizmden nasibini almıştı ama o dönemde Üsküp’te Ataullah Efendi, Abdülfettah Rauf (Fettah Efendi), Kemal Aruçi, Hafız İdris İdris ve diğerleri gibi birbirinden değerli ve âlim hoca efendilerin çabalarını ve mücadelelerini görüyoruz. Bu hoca efendileri okumaya, ne yapmaya çalıştıklarını anlamaya, ödedikleri bedelleri düşünmeye başladığımızda yukarıda kullandığımız “şanslı” kelimesinin ne kadar yanlış olduğunun farkına varıyoruz. İki yıl önce Hakk’ın rahmetine kavuşan İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı Öğretim Üyesi aynı zamanda Kemal Aruçi’nin oğlu Prof. Dr. Muhammed Aruçi bu hoca efendileri “Makedonya’da, tohumu toprağında yeşersin diye koruyanların varlığını da unutmamak gerekir” diyerek yâd eder. Büyüklerimizden geçmişi özlemle anarken duyduğumuz bu isimleri unutmamak aksine her zaman hatıramızda olması için tarihe not düşme gayreti içindeyim. Söz uçar yazı kalır düsturundan yola çıkarak, bırakın yaşlılarla sohbet edip engin tecrübelerinden yararlanmayı aynı yaştan insanların muhabbet etmediği yeni iletişim çağında yazının rağbet göreceğini umarak bir köprü görevi üstlenmek istiyorum.
Fettah efendi 1910 yılında Makedonya’nın başkenti Üsküp’te doğdu. Hacı İshak sülâlesindendir. Babası, Üsküp eşrafından Rauf Efendi, oğlunun iyi bir eğitim görüp yetişmesi için elinden geleni esirgememiştir. Fakat onu, kendi mesleği olan tüccarlığın dışında tutmuş, dönemin ünlü din âlimlerinden Ataullah Efendi’nin yanında yetişmesini sağlamıştır. Fettah Efendi, 1933-1938 yılları arasında Meddah Medresesi’nde kelâm ve akaid müderrisliği görevinde bulunduğu gibi Üsküp’teki çeşitli camilerde de fahrî vaizlik yaptı. Ramazan aylarında, hocası Atâ Efendi’nin doğum yeri olan Üsküp’ün Studeniçan köyünde vaaz ve irşat hizmetinde bulundu. 1938’de hocasının Ulema Meclisi (Ulema Medzlis u Skoplju) üyeliğine tayin edilmesi üzerine Meddah Medresesi’nin baş müderrisliğine getirildi; medrese kapatılıncaya kadar bu görevini sürdürdü ve burada birçok talebe yetiştirdi. 1944 yılında yapılan törende icazet alan öğrencileri arasında Kemal Aruçi ve Türkiye’ye giderek İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü ile Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde uzun yıllar hocalık yapan Bekir Sadak da vardı.
Fettah Efendi’nin yeğeni ve yetiştirdiği son talebesi olan Cavit Saraçoğlu Köprü dergisinde yayınlanan mülakatında Fettah efendinin siyaseti yakından takip ettiğini söyler ve devam eder “onun ve Ata Efendi’nin kim olduğunu düşman biliyor fakat bizim halk bilmiyor. Bunlar olmasaydı belki Makedonya’daki Müslümanlar Bulgar Müslümanlar gibi asimile olabilirlerdi. Ama olmadı çünkü ciddi ve güçlü âlimler buna müsaade etmeyecek faaliyetlerde bulundu”.
Fettah Efendi bir inanç ve fikir adamıdır. İki dünya savaşı arasında Makedonya’da zar zor yetişebilen, sayıları çok az olan aydın ve ulemanın önde gelenlerindendir. Kısa fakat onurlu yaşamı boyunca, inanç ve fikirlerinden taviz vermeye kesinlikle yanaşmamıştır. 1945’te Yugoslavya’ya komünist iktidarı hâkim olunca şer’i mahkemeler, çeşitli dinî müesseseler ve medreselerle birlikte Meddah Medresesi de kapatıldı. Fettah Efendi ve arkadaşları tutuklanıp mahkemelerde yargılandılar. Bu arada kendisi rejim aleyhtarı, devlet haini ve savaş dönemi zengini olduğu iddiasıyla yedi yıl ağır hapis ve cebrî iş, üç yıl da siyaset yasağına mahkûm edildi. Fettah Efendi’nin, Ezher Üniversitesi mezunu ve illegal Yücel teşkilâtının (Makedonya Türklerinin ulusal ve dini hak ve özgürlüklerinin savunulması mücadelesini veren teşkilat) kurucusu olan teyzesinin oğlu Şuayb Aziz’in bu teşkilâtı ile fiilî bir bağı olup olmadığı hakkında kesin bilgi edinilememiştir. Fettah Efendi’ye hapishanede yapılanları kâtibi Nikuştaklı Cemal Efendi’nin yakın çevresine kısmen anlattığı bilinmektedir, kendisi ise hapishanede çektiklerine dair asla ağzını açmamıştır. Fettah Efendi cezaevinde iken taş kırmak üzere bir yıl Bosna-Hersek’teki Doboy kasabasına gönderildi. Cezaevinden çıktıktan sonar uzun süre devlet tarafından takip altına alındı, işsiz bırakıldı ve meşhur bir müderris olmasına rağmen müezzinlik yapmasına bile izin verilmedi. Birbirini izleyen bu olayların asıl amacı, Makedonya Türkleri arasında ulusal ve dinî liderliğe yükselebilecek, insanların sevgi ve saygısını kazanmış kişilerin saf dışı bırakılması, geniş halk kitlelerinin, gözdağı verilmek suretiyle sindirilmesinin sağlanmasıydı. Hayatının son yıllarında Makedonya Arşivi’nde Makedonya’ ya ait Osmanlı belgelerini tercüme etmek üzere uzman olarak görevlendirildi. Meddah Medresesi’ndeki yılları hesaba katılmazsa bu, Fettah Efendi’nin bir devlet kurumunda aldığı ilk resmi işidir. Fettah Efendi 24 Nisan 1963 tarihinde Üsküp’te Hakk’ın rahmetine kavuştu.
Özellikle 2. Dünya Savaşından sonra başlanan Türkiye’ye göçü engellemek için yaptıkları dikkate değerdir. O’na göre Türkiye, dönemin CHP yönetiminin din karşıtı uygulamaları sebebiyle, asıl vatanları olan Makedonya’nın komünist rejim baskısı altına olmasına rağmen vatanı terki mümkün kılacak şartlara sahip değildir. Hilafetin ilgası, kılık – kıyafet ve yazı inkılaplarının da gerçekleşmesiyle, Osmanlı’dan tam anlamıyla kopmuş bir ülke manzarasıyla yeni Cumhuriyet, Fettah efendi için vatana tercih edilememiştir.
Duygularına dizgin vuramayarak ölümünden birkaç yıl önce yazdığı on dizelik “Vatan” şiirindeki coşku önemlidir:
Vatan bende garibtir, ben vatanda garibim.
Ruhen uzak kalmışım gerçi cismen karibim.
Ben içinde o bende zevkini ben sormadım.
Eller aldı tadını böyle gurbet görmedim.
Kucağında yad eller buluyorken lezzeti
Yatar benim kalbimde onun hüznü, hasreti.
Ey dedelerden miras vefasız yurdum,
Sana artık sevgimin söndüğünü duyurdum.
Sen bana yar olmadın, ben de senden ırağım
Artık yurdum değildir; başım, dağım çırağım
Vatan vatan diye, yanık bir ses ve kaleminden damlayan kanla “Yine Vatan” adındaki başka şiirinde:
Kime Ya Rab kalacak bunca büyük şanlı yatan
Kime ısmarlayayım ben seni ey yaslı Vatan!
Fettah Efendi aynı zamanda usta bir şairdir. Çok genç yaşlarda şiir ile haşır neşir oluyor. Lügat bilgisi, kelime hazinesi çok geniş. Bu yüzden şiirleri de kafiye ve anlam bakımından kalitelidir. Bir de onun ilginç bir özelliği de şiir yazarken anında bu şiiri tasarlamasıydı. Yani normal bilinenden öte kâğıt kalem alıp, oturup düşünüp, şiir yazmazdı. Bir mecliste otururken iki ya da üç şiir yazabilirdi. Fettah Efendi hece ve aruz vezniyle şiirler yazmıştır. Bazı şiirlerinde görünmeyen melek anlamında olan “Latif” mahlasını kullanmıştır. Eldeki şiirlerinden onun Osmanlı Türkçesi yanında Farsça ve Arapça’ya da vâkıf olduğu anlaşılmaktadır. İlk şiirleri Üsküp’te çıkan Sadâ-yı Millet (1925) gazetesinde yayımlanmıştır. Şiirlerinin muhtevasını daha çok dinî, vatanî ve içtimaî konular oluşturmaktadır. Yugoslavya’dan Türkiye’ye başlatılan göçe karşı görüşünü şiirleriyle de ifade etmiştir. Fettah Efendi’yi Balkanlar’da Osmanlı Türkçesi ile yazan ve aruz veznini kullanan son nesil şairlerinden biri olarak kabul etmek mümkündür.
Abdül Fettah Rauf’un şiir çalışmaları iki dünya savaşı arasındaki dönemde başlamış, ölümüne kadar da hiç aralıksız devam etmiştir. Hapisteyken kaleme aldığı seksen bin civarında mısraı, ele geçirilip başına yeni dertler açmasın diye, dostları tarafından imha edilip yakılmıştır. Türk-İslâm kültürünün birer abidesi olan Manastır ve Pirlepe saat kulelerine haç dikilmesinin acısını bundan kırk kadar yıl önceleri yaşayıp “Hani yok mu meşalemi yakan / Kim olur ya alnına haç takan / Bu cinayete hani bir bakan / A güzel vatan, a şirin vatan” diye feryat eden Abdülfettah Rauf, eski Türk geleneğinin izinden yürüyerek savunduğu inanç ve düşüncelerin sınırları içinde kalarak günceli ve çağdaşı yakalamaya gayret göstermiştir. “Allahım ile Bir Kaç Söz” adlı kısa, ama çok anlamlı, özlü şiirinin son dörtlüğünde şöyle der:
“Döndüm sana zira kerem-I rahmetiniz bol
Zira bu günahkâr kula yok başka çıkar yol.
Ya Rab! Kulunum, südde-I ihsânına geldim,
Kovma, beni affet, derd-I gufrânına geldim.”
Makedonya Türk Edebiyatı’nın önemli isimlerinden olan ve bu yazıyı hazırlarken yazılarından çokça istifade ettiğimiz Suat Engüllü Fettah Efendi isminin nasıl yaşatılacağının kodlarını verir: “Abdülfettah Rauf bir aydın, alim ve şair olarak, hem Makedonya’da inançları doğrultusunda büyük bedel ödeyerek verdiği mücadeleyle, hem bugüne kadar maalesef kadri bilinmeyen şiir yaratıcılığıyla anılmayı, anımsanmayı, yaşatılmayı hak edenlerden biridir. Bunca yıl sonra anımsanmasının, anılmasının, yaşatılmasının en anlamlı yolu da, şiirlerinin bir bölümünün kitap haline getirilmesidir.
Fettah Efendi’nin talebesi Cavit Saraçoğlu’nun da söylediği gibi Makedonya’daki güçlü âlimler olmasaydı oradaki Müslümanların durumu da diğer Balkan ülkelerindeki Müslümanlardan farksız olacaktı. Onlar gayrimüslim topraklarda hayatları ve faaliyetleriyle kendilerinden sonra gelenlere “İslam’ı rahat yaşama” hediyesini vermişlerdi, ya da onların bu öğüdünü anlamayıp ödül olarak değerlendirmek bizim işimize geldi. Özellikle biz gençlerin öncelikle bu değerli şahsiyetler hakkında bilgi sahibi olmamız akabinde hayatımızı nasıl geçirdiğimizin, ilkelerimizin neler olduğunun muhasebesini yapmamız ve son olarak bizden sonra gelen kardeşlerimize nasıl bir toplum bırakacağımızı tüm samimiyetimizle düşünmemiz gerek…
124 Comments
lipitor 40mg price buy lipitor 10mg pills order atorvastatin 10mg generic
order proscar 5mg online purchase forcan online purchase forcan sale
baycip uk – order generic cephalexin 500mg clavulanate for sale
purchase baycip without prescription – buy baycip pill buy amoxiclav generic
flagyl uk – metronidazole 400mg over the counter azithromycin online buy
ciplox ca – erythromycin order buy erythromycin generic
valacyclovir 500mg ca – zovirax tablet zovirax 400mg drug
ivermectin 3mg online – sumycin cheap sumycin oral
buy flagyl tablets – buy generic metronidazole order zithromax 500mg
ampicillin order online brand ampicillin amoxicillin us
furosemide 100mg for sale – purchase candesartan sale capoten cost
cost glycomet 500mg – lincocin 500 mg ca lincomycin 500mg cost
retrovir online order – glucophage ca order zyloprim 300mg without prescription
order clozapine 50mg generic – generic frumil 5mg purchase pepcid without prescription
quetiapine 100mg cheap – bupron SR for sale order eskalith sale
anafranil 25mg cheap – duloxetine 40mg without prescription sinequan 75mg for sale
hydroxyzine online buy – buy lexapro medication order endep 25mg for sale
clavulanate oral – ethambutol online buy buy cipro paypal
order generic amoxicillin – order keflex 125mg sale buy ciprofloxacin no prescription
purchase cleocin online – buy terramycin pills for sale brand chloramphenicol
buy azithromycin 500mg online – purchase metronidazole sale ciplox order online
buy stromectol 3mg – cefaclor over the counter purchase cefaclor online
ventolin inhalator generic – theo-24 Cr over the counter theophylline for sale
desloratadine over the counter – buy albuterol buy ventolin pills
methylprednisolone 16 mg tablet – purchase fluorometholone without prescription azelastine 10 ml ca
buy glyburide online – cheap micronase 2.5mg buy generic dapagliflozin online
buy prandin pills for sale – order jardiance 25mg without prescription jardiance generic
buy cheap generic glucophage – order glycomet 1000mg buy acarbose
order lamisil sale – order fulvicin pills order grifulvin v online
rybelsus 14mg pills – desmopressin drug order desmopressin online cheap
cost ketoconazole 200 mg – buy lotrisone generic how to get sporanox without a prescription
buy famciclovir 500mg pills – famvir online buy valaciclovir 1000mg generic
buy lanoxin without a prescription – dipyridamole 100mg brand order furosemide 40mg pills
hydrochlorothiazide cheap – buy bisoprolol pills generic bisoprolol 5mg
lopressor 100mg ca – micardis 20mg generic adalat over the counter
order nitroglycerin for sale – combipres canada generic valsartan 80mg
zocor laughter – fenofibrate collar atorvastatin nod
rosuvastatin realize – ezetimibe buy apartment caduet pills irish
viagra professional online lid – kamagra fireplace levitra oral jelly online swing
priligy fine – sildigra almost cialis with dapoxetine virtue
cenforce hand – cenforce window brand viagra gain
brand cialis dear – forzest race penisole wizard
cialis soft tabs weapon – viagra super active online jar viagra oral jelly online staircase
brand cialis boat – tadora arrive penisole advice
cialis soft tabs online older – viagra super active screw viagra oral jelly glove
cenforce position – zenegra online blow brand viagra online stoop
dapoxetine ticket – aurogra shoulder cialis with dapoxetine wrap
acne treatment render – acne medication bill acne medication instinct
inhalers for asthma tube – asthma treatment gratitude asthma medication especial
uti antibiotics parlour – treatment for uti focus treatment for uti consider
prostatitis medications must – prostatitis medications earnest pills for treat prostatitis messenger
valacyclovir pills middle – valacyclovir gather valtrex online companion
claritin pills beam – claritin pills madam loratadine nor
claritin pills cave – claritin pills roll claritin pills twin
priligy set – dapoxetine flora priligy gloomy
promethazine devil – promethazine ease promethazine cheerful
ascorbic acid steam – ascorbic acid unseen ascorbic acid marvel
clarithromycin soften – mesalamine telephone cytotec probable
florinef pills air – pantoprazole forehead lansoprazole pills terror
cost bisacodyl – dulcolax order order liv52
cost aciphex 20mg – order metoclopramide 10mg online order domperidone
bactrim 960mg for sale – tobra 5mg without prescription order tobrex
buy eukroma cream – order generic eukroma duphaston brand
buy forxiga 10mg online – buy sinequan generic order acarbose 25mg without prescription
fulvicin 250mg without prescription – griseofulvin for sale gemfibrozil 300mg for sale
order generic vasotec – doxazosin pills xalatan over the counter
dimenhydrinate 50mg cheap – order risedronate 35 mg sale purchase actonel generic
monograph for sale online – where to buy monograph without a prescription buy pletal 100 mg generic
buy generic piroxicam – exelon where to buy how to get rivastigmine without a prescription
piracetam 800mg pills – levaquin order cheap sinemet 10mg
buy hydrea for sale – order indinavir order generic robaxin 500mg
order divalproex 500mg without prescription – cost depakote 250mg topamax order online
disopyramide phosphate price – purchase norpace pill order thorazine 50 mg without prescription
cyclophosphamide order online – buy cheap cytoxan where can i buy vastarel
order aldactone 25mg – dosulepin where to buy order naltrexone 50mg generic
cyclobenzaprine order online – order flexeril 15mg generic vasotec tablet
order ondansetron 4mg generic – order zofran 4mg generic order ropinirole 2mg online
ascorbic acid uk – lopinavir ritonavir medication order prochlorperazine
purchase durex gel online cheap – buy cheap xalatan buy latanoprost eye drops
purchase minoxidil generic – how to buy dutas proscar canada
atenolol sale – purchase coreg generic coreg 25mg price
calan 120mg drug – generic tenoretic generic tenoretic
buy atorvastatin pills – nebivolol 5mg pills nebivolol 5mg for sale
purchase gasex for sale – buy gasex for sale diabecon usa
how to get lasuna without a prescription – buy himcolin tablets buy himcolin pills
cost norfloxacin – buy eulexin no prescription cheap generic confido
purchase speman generic – buy generic finasteride for sale order fincar online cheap
buy finasteride tablets – cheap kamagra 200mg buy generic uroxatral
order terazosin generic – oral dapoxetine 90mg buy dapoxetine 60mg online
oxcarbazepine cheap – cheap synthroid online levoxyl online buy
purchase lactulose online – cheap betahistine 16 mg buy betahistine 16 mg pill
oral cyclosporine – buy methotrexate sale buy colcrys pill
calcort online buy – buy brimonidine eye drops brimonidine without prescription
besifloxacin without prescription – sildamax over the counter cheap sildamax generic
order gabapentin 600mg pills – brand neurontin 100mg purchase azulfidine without prescription
how to get benemid without a prescription – cheap benemid buy tegretol pill
where can i buy celebrex – cheap flavoxate tablets indomethacin 75mg price
oral mebeverine 135 mg – order colospa 135 mg sale buy cilostazol 100 mg generic
voltaren price – buy voltaren generic buy aspirin online cheap
purchase rumalaya online – buy cheap rumalaya buy generic endep for sale
pyridostigmine 60mg canada – mestinon 60mg cheap imuran sale
buy generic voveran – buy nimotop pills for sale nimodipine generic
buy baclofen 25mg online cheap – buy piroxicam paypal piroxicam cheap
meloxicam for sale online – mobic 7.5mg ca order toradol pills
how to buy trihexyphenidyl – artane buy online purchase emulgel for sale
omnicef 300mg pill – buy omnicef no prescription cleocin cost
isotretinoin online buy – avlosulfon 100 mg for sale brand deltasone 40mg
buy deltasone 5mg pill – permethrin canada elimite drug
acticin cost – cost benzoyl peroxide buy tretinoin gel sale
purchase betnovate – purchase monobenzone generic buy generic monobenzone for sale
flagyl over the counter – generic metronidazole 200mg buy generic cenforce over the counter
brand augmentin 375mg – order synthroid generic cost levoxyl
buy clindamycin without a prescription – buy cleocin 150mg generic buy indomethacin 50mg for sale
buy cozaar – buy keflex 500mg online cheap order keflex 125mg
buy crotamiton without prescription – bactroban ointment usa order aczone
modafinil 100mg cheap – buy promethazine paypal buy meloset generic
order zyban sale – buy xenical 120mg without prescription shuddha guggulu over the counter
order progesterone – ponstel over the counter cheap fertomid sale
purchase fosamax pills – nolvadex 10mg pills buy provera 5mg pills
cabergoline cheap – order dostinex 0.25mg for sale buy generic alesse
г‚·гѓ«гѓ‡гѓЉгѓ•г‚Јгѓ« гЃ®иіје…Ґ – г‚·г‚ўгѓЄг‚№ е‰ЇдЅњз”Ё г‚·г‚ўгѓЄг‚№йЂљиІ©
гѓ—гѓ¬гѓ‰гѓ‹гѓі гЃЇйЂљиІ©гЃ§гЃ®иіј – г‚ўгѓўг‚г‚·г‚·гѓЄгѓійЂљиІ© г‚ўг‚ёг‚№гѓгѓћг‚¤г‚·гѓійЊ 500mg еј·гЃ•
гѓ—гѓ¬гѓ‰гѓ‹гѓійЊ 10 mg еј·гЃ• – г‚¤г‚Ѕгѓ€гѓ¬гѓЃгѓЋг‚¤гѓійЊ 40 mg еј·гЃ• г‚ўг‚ュテイン гЃЉгЃ™гЃ™г‚Ѓ
eriacta younger – zenegra online false forzest sack