Kuzey Makedonya Anayasa Mahkemesi eski Başkanı Salih Murat, ülkenin AB üyelik müzakereleri için şart olan anayasa değişikliklerini yazdığı analiz ile tüm boyutlarıyla değerlendirdi. Dördüncü bölümünü dün yayınladığımız analizin beşinci kısmını ilginize sunuyoruz.
TİMEBALKAN
– Yerel idarelerde Türkçenin Anayasal konumu
Bu değiştirgelerden sonra, Makedonya’da 83 belediyeden 4’ünde Türkçenin resmi dil olarak kullanılma imkânı sağlanmıştır. Türkçe resmi dil olarak Plasnica (% 97,2), Merkez Jupa (80,2%), Vraneştiça (% 20,9) ve Mavrova-Rostuşe (% 31,1) Yerel İdareler Kanununa[1] dayanarak belediyelerinde kullanılmaktadır.
Bu doğrultuda ve Anayasa dayanağından doğan haklar doğrultusunda, Türklerin Makedonya’da 20 %’den daha az oranda yaşadıkları belediyelerde, Yerel idarelerde değişik temaslarla ve baskı gruplarıyla (TDP öncülüğünde) Türkçenin bu belediyelerde de resmi dil olması sağlanmıştır. Bunlar arasında Gostivar (% 9,9), Vrapçişte (% 12,3), Çayır (% 6,9), Studeniçani (%19,0) ve Dolneni (% 19.14) yer almaktadır[2]. Yukarıda ki analizler 2002 yılı nüfus sayım neticeleri doğrultusunda ele alınmıştır.
Bugün ise 2021[3] yılında açıklanan sayımlar neticesi, Makedonya’da 80[4] belediyeden 6’sında Türkçe’nin resmi dil olarak kullanılma imkânı sağlanmıştır. Türkçe resmi dil olarak Plasniça (%97,67), Merkez Jupa (% 77.90), Mavrova-Rostuşe (%32.55), Karbinci (% 24.40), Konçe (% 22.66) ve Vasilevo (20.05 %), belediyelerinde zorunlu olarak kullanılması gerekmektedir. Bu belediyelerde toplam Türk nüfus sayısı 17.467’dir. Mevcut yasaya göre Türklerin 65.976 kişisi daha doğrusu Türklerin % 79.06’sı dillerini kullanmaktan muaf kalmaktalar.
Bu doğrultuda ve Anayasa dayanağından doğan haklar doğrultusunda, Türklerin Makedonya’da 2021 nüfus sayımlar neticeleri sonrası % 20’den daha az bir oranda yaşadıkları belediyelerde[5], yerel idarelerde değişik temaslarla ve baskı gruplarıyla (TDP öncülüğünde) Türkçenin de bu belediyelerde resmi dil olması sağlanmıştır. Bunlar arasında Gostivar (% 9.42)[6], Vrapçişte (% 12.95)[7], Çayır (% 6.57)[8], Studeniçani (% 14.05)[9] ve Dolneni (% 18.70)[10] yer almaktadır. Kararlar belediyelerin tüzüklerinde yer almaktadır. Tüzükleri incelendiğinde Türkçe dilinin ve mührün, bazı belediyelerde de Türkçe bayrağının de resmi kullanımda olduğu görünmektedir. Belediyelerde, belediye konseylerin kararlarıyla sınırları içerisinde % 20 altında yaşayan toplulukların dillerinin resmiyeti, oranı, pratikteki uygulamalarla ve zorluklarıyla ilgili “Çoğunlukta olmayan topluluklar için yerel dil politikalar”[11] çalışmasında bu değerleri çok analitik bir şekilde ele almaktadır.
– “Anayasa’nın 7. Maddesindeki %20’lik oran %10’a düşürülerek Türkler doğal ve hukuki haklarına sahip olacak”
Bundan hareketle, yukarıdaki pratik örneklerin (Belediyelerin Meclis kararıyla Türkçe’nin resmileştirilmesi) delil olarak kullanılarak, Makedonya Anayasası’nın 8., 9. ve 48. maddeleri hükümleri doğrultusunda, Avrupa Bölgesel ve Azınlık Dilleri Şartı- sözleşmesi 10. maddesine dayanarak, Mevcut Anayasanın 7. maddesinde var olan % 20 oranının % 10 oranına düşürülmesi için teklif sunularak, bu teklifin kabulü ile Türklerin en doğal ve hukuki bir hakka sahip olacakları kesindir. Bu konuda garanti belgemiz Makedonya Anayasasıdır (Mevcut anayasanın 8., 9. ve 48. maddeleri dayanak olarak kullanılabilir).
Böyle bir teklif kabul edilirse ne gibi sonuçlar elde edilecek sorusu sorulabilir elbette.
Şu anda Türkler Makedonya genelinde 6 belediyede % 20’nin üstünde ve bu belediyelerde Türkçe Resmi dil olarak sayılmakta ve kullanılmaktadır (pratikte hemen hemen tüm bu belediyelerde Türkçenin kullanımıyla ilgili değişik sıkıntılar olduğu ve yeterince yol alınılmadığı görülmektedir).
Mevcut 2021 sayımlarının oranlarına bakıldığında Türkler % 10 oranının üzerinde toplam olarak 8 belediyede yaşamaktadır. Bu belediyeler içerisinde Dolneni (% 18.70), Debre (% 16.74), Radoviş (% 15.47), Studeniçani (% 14.05), Valandovo (% 13.44), Vrapçişte (% 12.96), Resne (% 11.31) ve Demir Kapı (% 10.08) belediyeleri yer almaktadırlar. Bu belediyelerde toplam Türk nüfus sayısı 21.188`dir.
Diğer yandan yine Anayasaya ve söz ettiğimiz konvansiyonun 10. Maddesine dayanarak “Dillerin geleneksel kullanımı” ilkesinden hareket ederek ve belediye meclislerinin alacakları kararlar doğrultusunda, Türklerin % 5 üzerinde yaşadıkları 10 belediyede Türkçenin resmileşmesi için hukuki dayanak ve imkân doğacaktır. Bununla, Gostivar (9.42%) Lozovo (9.77%) Pehçevo (7.12%) Doyran (6.95%) Sopişte (6.73%) Çayır (6.57 %), Struga (6.21 %), Kırçova (5.72 %), Makedonski Brod (5.44 %) ve Bosilovo (5.41 %) belediyelerinde Türkçenin resmi dil olmasını mümkün olacaktır. (Gostivar ve Çayır’da bu hak 10 % altında olmalarına rağmen kazanılmıştır). Bu belediyelerde toplam Türk nüfus sayısı 27.975`dir.
Son 20 yılda bu gelişmelere göz atarsak çok ilginç bir tabloyla karşılaşacağız. 5 belediyede, belediye konseylerinin kararlarıyla, Türkçe resmi dil olarak kullanılmaktadır. Bu belediyelerden 3’ünde Türklerin oranı % 10 üzerinde (Vrapçişte, Dolneni ve Studeniçani), 2 belediyede ise Türklerin oranı % 10 altında olmasına rağmen Türkçe belediye konseylerinin kararlarıyla Resmi dil olarak kullanılmaktadır (Gostivar ve Çayır). Yine yanılmıyorsam, bu iki belediye de Türkçe’nin resmi kullanımında en çok mesafe alan belediyeler arasında yer almaktadırlar (Gostivar ve Çayır). Yine bu tabloya bakıldığında, Belediye Meclislerinin kararıyla Türkçenin kullanma hakkını tanındığı belediyeler Arnavutların çoğunlukta ya da iktidarda oldukları belediyeler olduğu gözümüze çarpmakta. Diğer yandan Makedonların çoğunlukta ya da iktidarda oldukları hiçbir belediyede bu konuda hiçbir adım atılmamıştır (Örneğin Radoviş, Valandovo veya Resne Belediyelerinde yüksek oranda Türklerin yaşamasına rağmen böyle bir adım atılmamıştır). Bu bölgelerde hiçbir belediyede bu hak tanınmamıştır.
– Teklif kabul edilirse 80 belediyenin 14’ünde Türkçenin resmileşmeşmesi sağlanacak
Sonuç olarak bu tablonun ve teklifin gerçekleşmesiyle Makedonya’da mevcut 80 belediyeden 14’ünde Türkçenin resmi dil olması sağlanacak, % 10 altında olduğumuz belediyelerin çoğunda bu hakkı talep etme hakkımız doğacak ve bununla buralarda yaşayan Türkler anadillerini yerel bazda resmiyette kullanma imkânına sahip olacaklardır.
Yok, eğer bu maddede değiştirgeler yapılmaz ise o zaman, tüm Türk kurum ve kuruluşları topyekûn olarak pratikte ki 5 belediye örneğini delil olarak kullanarak Türkçenin yerel bazda resmi dil olarak kullanılması için oranlarımızın % 10 üzerinde ve altında (Gostivar ve Çayır örneğinde olduğu gibi) olan Belediye Konseylerine yukarıda zikrettiğimiz kanuni zemininde başvurularda bulunarak, bunun sağlanması için mücadele vermemiz Milli ve Manevi bir borcumuz olduğunu söylememiz hiç yanlış olmaz.
– “Türkçe bu topraklarda asırlarca en büyük ve yaygın geleneksel diller arasında yer almaktadır”
Bu maddenin değişimi için mutlaka ve mutlaka Makedonya Avrupa konseyinin amaçları arasında yer alan ortak mirasları olan ideal ve ilkeleri güvence altına almak ve gerçekleştirmek doğrultusunda adımlar atılması gerekir. Bugün bir kısım yok olma ve resmiyetten çıkarılma tehlikesiyle karşı karşıya olan Avrupa’nın tarihi bölgesel ve azınlıklar dillerinin Avrupa’nın en büyük kültürel zenginliği ve geleneklerinin sürdürüldüğü ve geliştirilmesi için büyük katkıda bulunmuştur. Hatırlanacağı üzere bu sözleşmede GELENEKSEL OLARAK KULLANILAN[12] dillerin kullanımına vurgu yapılmaktadır. Türkçe bu topraklarda asırlarca en büyük ve yaygın geleneksel diller arasında yer almaktadır. Bu maddenin değişimine yaklaşınca mutlaka zikrettiğimiz sözleşmenin madde 7 (amaçlar ve ilkeler) hükümlerine çok büyük özen gösterilmesi gerekir. Bu maddenin içeriliği bugün Türkçenin resmiyete ve kullanımda var olan sıkıntılara çözüm üretmektedir.
Sözleşmenin 8. maddesinde eğitimle ilgili hükümler yer almaktadır. Bu maddeyi anayasamızın hem 7. maddesi hem 48. maddenin değişiminde çok çok iyi okunmalı ve içeriliği doğrultusunda hareket edilmelidir.
Sözleşmenin 9. maddesinde yargı kurumlarında bölgesel ve azınlık dillerinin kullanımıyla ilgili hükümler yer almakta. Türkçenin resmi olduğu belediyelerde yargı kurumlarında kullanılması imkânı sağlanması öngörülmektedir. Mahkemelere her türlü başvurular Türkçe yapılmalı. Bu maddede resmî belgeler hükmü yer almakta. Bundan hareketle tüm resmi ve kişisel belgelerin Makedonya çapında Türkçe verilmesini sağlamakta hiçbir engel yoktur. Bu hak ve bu hakka erişebilmek hiçbir sınırlama ve orantıya bağlanmamalıdır. Bu maddedeki hükümler bizim anayasanın 7. maddesindeki hükümlerde yansıtılması gerekmektedir.
Sözleşmenin 10. maddesinde bölgesel ve azınlıklar dillerinin idare makamları ve kamu hizmetlerinde kullanımını içermektedir. Devletler bu hakkı sağlamakla yükümlüdürler. Dillerin kullanımı, yazılımı ve resmiyetini içermektedir. Bu madde bizim sorunlarımızı en çok içeren maddeler arasında yer almaktadır. Bu maddede ki hükümler bizim anayasanın 7. maddesinde ki hükümlere yansıtılması gerekmektedir.
Sözleşmenin 11. maddesinde medya üzerine hükümler yer almakta. 12. madde ise kültürel etkinlikler ve hizmetleri içermekte. Bu maddelerin içerikleri bizim anayasanın 48. maddesinde yapılması gereken değiştirgeleri içermekte.
[1] Yerel İdareler Kanunun ( MC Resmi Gazetesi no.5/2002 ) madde 89 ve 90
[2] İbrahim MURAT, Makedonya’da Türkçe’nin Zorlu Yolculuğu,07.09. 2015 Yeni Balkan gazetesi
[3] Kuzey Makedonya Cumhuriyetine 2021 yılı nüfus sayımlar neticeleri.
[4] Територијални единици- државен завод за статистика, 01.07.2019 год.
[5] Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nde Nüfusun % 20’sinden daha az olan topluluk hakları yasası (KMC Resmi Gazetesi no.18/2000 madde 9
[6] Gostivar Belediye Konseyinin 23.07.2009 tarihli Türkçenin resmi dil olarak kullanım kararı
[7] Vrapçişte Belediye Konseyinin 05.01.2007 tarihli Türkçenin resmi dil olarak kullanım kararı
[8] Çair Belediye Konseyinin 17.10.2013 tarihli Türkçenin resmi dil olarak kullanım kararı
[9] Studeniçani Belediye Konseyinin 29.04.2013 tarihli Türkçenin resmi dil olarak kullanım kararı
[10] Dolneni Belediye Konseyinin 03.12.2005 tarihli Türkçenin resmi dil olarak kullanım kararı
[11]Јован Близнаковски, Локални јазични политики за немнозинските заедници, ИДСЏС, Aприл 2014
[12] Avrupa Bölgesel ve Azınlık Dilleri Şartı-sözleşmesi, amaçlar kapsamı
Devamı gelecek…
BİRİNCİ BÖLÜM:
İKİNCİ BÖLÜM:
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM:
Kaynakça:
[1] İbrahim MURAT, Makedonya’da Türkçe’nin Zorlu Yolculuğu,07.09. 2015 Yeni Balkan gazetesi
[2] Kuzey Makedonya Cumhuriyetine 2021 yılı nüfus sayımlar neticeleri.
[3] Територијални единици- државен завод за статистика, 01.07.2019 год.
[4] Gostivar Belediye Konseyinin 23.07.2009 tarihli Türkçenin resmi dil olarak kullanım kararı
[5] Vrapçişte Belediye Konseyinin 05.01.2007 tarihli Türkçenin resmi dil olarak kullanım kararı
[6] Çair Belediye Konseyinin 17.10.2013 tarihli Türkçenin resmi dil olarak kullanım kararı
[7] Studeniçani Belediye Konseyinin 29.04.2013 tarihli Türkçenin resmi dil olarak kullanım kararı
[8] Dolneni Belediye Konseyinin 03.12.2005 tarihli Türkçenin resmi dil olarak kullanım kararı
[9]Јован Близнаковски, Локални јазични политики за немнозинските заедници, ИДСЏС, Aприл 2014
[10] Avrupa Bölgesel ve Azınlık Dilleri Şartı-sözleşmesi, amaçlar kapsamı
