Balkan ülkesi Bosna Hersek’te yaşayan halk, tarih boyunca birçok acıya şahitlik etti. Özellikle son 1992-1995 savaşında ülkedeki Müslüman Boşnak nüfusa karşı soykırım ve etnik temizlik gerçekleştirildi, insanlar sadece dini sebeplerden işkencelere ve sürgüne maruz kaldı.
Ancak Bosna Hersek’teki Müslüman nüfusun maruz kaldığı acılar, sadece son savaştan ibaret değil. Osmanlılar’ın bölgeden çekildiği 1878 yılından itibaren birçok İslam mabedi zarar gördü, izleri tamamen silindi.
Bosna Hersek, geçmişte olduğu gibi bugün de Müslüman, Yahudi, Ortodoks ve Katolik Hristiyanların bir arada yaşadığı bir ülke. Başkent Saraybosna ise farklı dinlerden insanlara ve dini mabetlere ev sahipliği yaptığı için “Avrupa’nın Kudüs’ü” olarak biliniyor.
2013 yılında yapılan son sayıma göre, ülke nüfusunun yüzde 51’ini Müslümanlar oluşturuyor.
Osmanlılar’ın 15. yüzyılda Bosna Hersek’i fethetmesinin ardından bölgede inşa edilen camiler, 1878 yılında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun ülkeyi ilhak etmesi ile yıkılmaya, amacı dışında kullanılmaya ve yok edilmeye başlandı. O dönemde başlayan yıkım, Yugoslav Krallığı ve komünist Yugoslavya dönemlerinin yanı sıra 1992-1995 yılları arasında yaşanan son Bosna Savaşı’nda da devam etti.
Yalnızca son savaşta ülke genelinde 614 cami, 218 mescit, 69 Kur’an kursu, dört tekke, 37 türbe ve 405 farklı vakıf eseri yıkıldı.
“Avrupa’nın Kudüs’ü” Saraybosna’nın kayıp camileri nerede?
Osmanlıların bölgedeki hakimiyeti döneminde tüm Balkanlar’ın en önemli ve en büyük şehri olan Saraybosna’da, Osmanlı Devleti’nin çekilmesi sonrasında birçok şaheser cami de yok edildi. 1878 yılından son savaşın başladığı 1992’ye kadar şehirdeki 35 caminin yıkıldığı biliniyor. Bunların bazıları yeniden ayağı kaldırılsa da birçoğunun izlerini dahi bulmak mümkün değil.
Bölgede Osmanlı mirası üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan “Osmanlı arkeoloğu” Adnan Muftareviç, Balkan News’e Saraybosna’nın kayıp camileri hakkında değerlendirmelerde bulundu.
Osmanlıların bölgede bıraktığı değerleri koruyup yeniden ayağa kaldırmak için 2007’den beri kazılar yapan Muftareviç, 1878’den 1992’ye kadar Saraybosna’da 35 cami yıkıldığını aktararak, bunlardan birinin de tarihi At Meydanı Parkı’nda bulunan ve Bursa Büyükşehir Belediyesinin desteği ile yeniden inşa edilen Bakır Baba Camisi olduğunu anlattı.
Bakır Baba Camisi’nin etrafındaki su kuyusu, haremlik, mezarlık ve medreseye ait kalıntıların 2014 yılında tespit edildiğini kaydeden Muftareviç, Saraybosna’daki Osmanlı camilerinin tek bir iz dahi bırakılmadan yok edilmesinin, buradaki Osmanlı mirası ve Müslüman izlerinin tamamen silinmeye çalışıldığının en önemli göstergelerinden biri olduğunu söyledi.
Muftareviç, yaptıkları çalışmalar ile kayıp Saraybosna camilerini aramaya ve yeniden ayağa kaldırmaya devam edeceklerini sözlerine ekledi.
Yerlerine spor salonları, alışveriş merkezleri yapıldı
Saraybosna’da farklı sebeplerle yıkılan camilerinde yerinde bugün alışveriş merkezleri, oteller ve spor salonları bulunuyor.
Meşhur Ferhadiye Caddesi üzerinde bulunan Hacı Kemalettin Camisi, Yugoslav hükümetin kararıyla yıkılırken, yerine otel inşa edildi. Hacı İdris Camisi’nin bulunduğu alana ise alışveriş merkezi yapılırken, İskerder Paşa Camisi’nin bulunduğı alanda bugün hala Yugoslavya döneminde inşa edilmiş bir spor salonu bulunuyor.
Bahsi geçen dönemde yıkılan bazı Saraybosna cami ve mescitlerinin adları şöyle:
“Yakup Paşa Mescidi, Abdül Halim Ağa Camisi, Haseki Hatun Mescidi, Şeyh Bağdadi Mescidi, Ayaz Bey Camisi, Nasuh Bey Camisi, Sinan Bey Camisi, Kalın Hacı Ali Camisi, Hacı İsa Camisi…”
7 Mayıs Camiler Günü
1993 yılında Banja Luka şehrindeki tarihi Ferhadiye Camisi’nin Sırplar tarafından yıkıldığı 7 Mayıs, Bosna Hersek’te Camiler Günü olarak anılıyor, gün boyunca farklı programlar düzenleniyor. Programlar kapsamında Bosna’daki savaşta yıkılan camiler, tekkeler, türbeler ve diğer vakıf eserleri hakkında kamuoyu bilgilendiriliyor.
Balkan News
