Osmanlı İmparatorluğunun önemli padişahlarından Sultan 2. Abdülhamid, vefatının 101. yılında yad ediliyor.
AA muhabirinin kaynaklardan derlediği bilgilere göre babası Sultan Abdülmecid, annesi ise Tirimüjgan Kadınefendi olan Abdülhamid, 21 Eylül 1842 tarihinde dünyaya geldi.
Görevlendirilen özel hocalardan Farsça, Arapça, Fransızca, musiki ve diğer alanlarda eğitim alan Abdülhamid, kendisini himayesine alan amcası Sultan Abdülaziz tarafından Mısır ve Avrupa seyahatlerine götürüldü.
Meşruti bir yönetim kurmak isteyen devlet adamı ve idarecilerin Sultan Abdülaziz ile 5. Murad’ı tahttan indirmelerinin ardından 2. Abdülhamid, 31 Ağustos 1876’da tahta çıktı.
Kısa süre sonra 23 Aralık 1876’da Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan Kanun-i Esasi ilan edildi.
Sultan Abdülhamid, tahta çıktığında dışarıda da birçok sorunla karşı karşıya kaldı. Londra Konferansı’nda, Ruslar’ın tekliflerini kapsayan Londra Protokolü Sultan Abdülhamid’in isteğiyle mecliste görüşülüp reddedilince Rusya, 24 Nisan 1877’de (93 Harbi) Osmanlı Devleti’ne resmen savaş ilan etti.
Plevne’de Gazi Osman Paşa, doğuda Gazi Ahmed Muhtar Paşa’nın başarıları savaşın genel gidişini durduramadı, Türk orduları cephelerden çekilmeye başladı. Onların ardından on binlerce Müslüman-Türk muhacir de İstanbul’a ve Anadolu’ya göç etti.
Meclisle anlaşmazlığa düşen Sultan Abdülhamid, anayasanın kendisine tanıdığı yetkiye dayanarak, 13 Şubat 1878’de Meclis-i Mebusan’ı süresiz olarak tatil etti, fakat meşrutiyet ve anayasadan vazgeçtiğine dair hiçbir beyanda bulunmadı.
3 Mart 1878’de Rusya ile Ayastefanos Antlaşması imzalandı.
4 Haziran 1878’de hükümetin imzaladığı Kıbrıs’ın yönetimini geçici olarak İngiltere’ye bırakan antlaşmayı II. Abdülhamid, direnmesine rağmen onaylamak zorunda kaldı.
13 Temmuz 1878’de imzalanan Berlin Antlaşması ile pek çok toprak kaybedildiği gibi, Rusya’ya karşı da ağır bir harp tazminatı ödenmesi kabul edildi.
Yaşadığı olaylar üzerine bazı devlet adamlarının da destek ve teşvikiyle devlet idaresini Yıldız Sarayı’nda topladı.
1. ve 2. Çırağan vakaları sonrası kuvvetli bir hafiye teşkilatı kurdu.
Dış politikada karşılaştığı güçlükler, bilhassa yabancı devletlerin içeride birtakım olaylar çıkarmaları, padişahı sıkı bir rejim uygulamaya sevk etti. Çünkü iç politikadaki çalkantıları kontrol etmeden, dağılmakta olan bir imparatorluktaki çeşitli menfaat gruplarını ve siyasi faaliyetlerini kontrol altına almadan devleti yönetmek mümkün değildi.
Tahta çıktığı gün etrafını saran kimselerin entrikalarla örülü ağlarına kendisini hapsetmek istediklerini anlayan Abdülhamid, buna karşı önlemlerini aldı. Bunun sonucu olarak da Avrupa’da yapılan aleyhte yayın faaliyetlerine yönelik sıkı bir sansür uyguladı.
Devletin toparlanabilmesi için zamana ihtiyaç olduğuna inanan Abdülhamid, ağır bir yük oluşturan savaşlardan kaçınma yoluna gitti.
Sultan 2. Abdülhamid, saltanatı süresince daima idareli davrandı. Kendi kesesinden fedakarlıklarda bulundu. Sarayın masraflarını azami derecede kıstı. Saray hayatından uzak sade bir hayat yaşadı.
Abdülhamid, ekonomik alanda kendisinden önceki padişahlardan devraldığı dış borçları temizlemeye öncelik verdi. Avrupalı alacaklıların temsilcileriyle 20 Aralık 1881’de bir anlaşma imzalandı. Muharrem Kararnamesi adı verilen bu anlaşma ile alacaklı ülkelere belli devlet gelirlerini toplamak üzere Düyun-u Umumiye’yi kurma imtiyazı tanındı. Böylece borçlar büyük ölçüde hafifletildi.
İslam dünyası ile bağlarını güçlendirmeye çalışan ve bunu temel bir siyaset haline getiren Sultan Abdülhamid, Almanya’dan aldığı mali destek ile 1888’de Haydarpaşa-İzmit demir yolu hattını Ankara’ya kadar uzattı. 1902’de Ankara’yı Bağdat’a bağlayacak hattın yapımını da Almanlar’a verdi.
Sultan Abdülhamid’in dış politikası
Abdülhamid’in en başarılı yönü dış politikasıydı. Dünyadaki politik gelişmeleri yakından takip etmek üzere sarayda bir çeşit bilgi merkezi kurdu. Türkiye ile ilgili bütün dünyada çıkan yazılar ve dış temsilciliklerden padişaha gelen raporlar burada toplanıp değerlendirildi.
Dış politikada temel amaç, imparatorluğun barış içinde yaşamasını temin etmekti. Abdülhamid, Avrupa devletlerinin Türkiye üzerinde birbiriyle çelişen çıkar ve ihtiraslarından faydalandı. Bu yüzden dış politikası milletlerarası ilişkilerde yeni şartlar oluştukça değişti. Hiçbir devletle devamlı anlaşmaya girmedi. Büyük devletleri mümkün olduğu kadar birbirlerinden ayırabilmek için çeşitli diplomatik faaliyetlere girişti.
Sultan Abdülhamid, İngiliz ajanlarının Arap milliyetçiliğini yaymak, halifeliğin Araplar’ın hakkı olduğu iddiasıyla Mısır hidivini halife yapmak konusundaki gayretlerine Panislamizm politikası ile karşı koymaya çalıştı.
Halifelik sıfatını Osmanlı padişahları arasında en çok kullanan o oldu. Bu sıfatın verdiği güçle, Güney Afrika ve Japonya gibi uzak ülkelere din alimleri göndererek İslamiyet’in oralarda da yayılması için çalıştı. Şam’dan Mekke’ye kadar uzanan Hicaz demir yolunu inşa ettirdi.
2. Abdülhamid’in direttiği ve kısmen başarıya ulaştığı önemli konulardan biri de Filistin meselesi idi. Siyonistler, Filistin’de bir Yahudi devleti kurulması için Abdülhamid’e başvurdular ve dış borçları temizleyeceklerini bildirdiler. Padişah bu para tekliflerini kabul etmediği gibi, Yahudilerin çeşitli yollarla Filistin’e gelip yerleşmelerine engel olacak bazı tedbirler de aldı.
Eğitim ve tarım alanında da önemli adımlar atıldı
Sultan Abdülhamid döneminde eğitim, bayındırlık ve tarım alanında önemli adımlar atıldı.
1876-1908 yılları arasında iptidailer 200’den 4-5 bine, sübyan mektepleri 10 bine, rüştiyeler 250’den 600’e, idadiler ise 5’ten 104’e ve bugünkü öğretmen yetiştiren yüksek okul olan Darülmuallimin sayısı 32’ye yükseltildi. Ayrıca tarım, maliye, hukuk, baytar, ticaret, ziraat ve daha birçok alanda çok sayıda meslek yüksekokulları açtı. Böylece Batı tarzında ilk ve orta eğitim, devletin gözetiminde ve eliyle ülke geneline yayıldı.
Spor dallarının gerçek anlamda çeşitlenmesi, toplumsal bir eğlence kültürü halini alması ve bunların bilimsel anlamda öğrenilmesine yönelik icraatlar da Sultan Abdülhamid döneminde gerçekleşti. Ayrıca bugün Türk futbolunun üç büyük takımı Fenerbahçe, Galatasaray ve Beşiktaş da Sultan Abdülhamid’in saltanat yıllarında kuruldu.
Sultan Abdülhamid ayrıca, başta İstanbul olmak üzere imparatorluğun çeşitli şehirlerinin önemli fotoğraflarını ihtiva eden çok değerli bir albümler koleksiyonu hazırlattı.
Haydarpaşa Tıbbiyesi ve kendi parasıyla yaptırdığı Şişli Etfal Hastanesi ile bir kısım masraflarını kesesinden karşıladığı Darülaceze onun sağlık ve sosyal yardım alanlarında attığı önemli adımlardan oldu.
Bütün memlekette ticaret, ziraat ve sanayi odaları da yine Sultan Abdülhamid zamanında açıldı.
Çeşitli şehirlerde atlı ve elektrikli tramvaylar, düzenli rıhtımlar yapıldı. Hicaz ve Basra’ya kadar telgraf hatları çekildi.
Askeri rüştiyeler ve idadiler arttırıldı. Türk ordusu yeni silahlarla teçhiz edildi. Hukuk alanında da önemli adımlar atıldı. Ceza usulü ve ticaret usulü kanunları çıkarıldı. Batı örneklerine göre polis teşkilatı yeniden düzenlendi.
Balkanlarda meydana gelen olaylar sonrası Türk subayları padişahı Kanun-i Esasi’yi ilan etmeye zorladı. II. Abdülhamid, 23 Temmuz 1908’de anayasayı tekrar yürürlüğe koyduğunu ilan etti. II. Meşrutiyet adı verilen bu olay, beklenenin aksine imparatorluğun dağılmasını daha da hızlandırdı.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Osmanlı Meclisi’ne üye gönderilmesine engel olmak için 5 Ekim 1908’de Bosna-Hersek’i işgal etti. Aynı gün Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti. Bir gün sonra da Girit, Yunanistan ile birleştiğini açıkladı.
Eski takvime göre 31 Mart’ta (13 Nisan 1909) İstanbul’da ayaklanma patlak verdi. İstanbul’daki olaylar 11 gün kanlı bir şekilde devam etti. Selanik’ten gelen Hareket Ordusu’nun 23-24 Nisan 1909 gecesi İstanbul’a girmesinden sonra bastırıldı.
2. Abdülhamid, kendisine sadık olan Birinci Ordu ile Hareket Ordusu’na karşı konulması hususunda yapılan teklifleri kabul etmeyerek, Müslümanların halifesi olduğunu ve Müslüman’ı Müslüman’a kırdıramayacağını söyledi.
27 Nisan 1909’da Said Paşa’nın başkanlığındaki Meclis-i Umumi-i Milli, 2. Abdülhamid’in hilafet ve saltanatının sona erdirilmesine karar verdi.
Sultan Abdülhamid, tahtından indirildiği gece Selanik’e gönderildi. Birkaç bavulla gece yarısı Yıldız Sarayı’ndan çıkarılan Abdülhamid, aile ve maiyet efradından oluşan 38 kişi ile Sirkeci’den özel bir trenle Selanik’e götürüldü.
Selanik’te Alatini Köşkü’ne yerleştirilen Abdülhamid, orada vaktini marangozluk ve demircilikle geçirdi. Düşman kuvvetlerin Selanik’e yaklaşması üzerine Abdülhamid’in, İstanbul’a nakledilmesine karar verildi ve 1 Kasım 1912’de getirilerek Beylerbeyi Sarayı’na yerleştirildi. Hayatının son yıllarını burada geçirdi.
10 Şubat 1918 Pazar günü hayata gözlerini yuman 2. Abdülhamid’in cenazesi, Sultan Reşad’ın iradesiyle ölümünün ertesi günü padişahlara mahsus özel bir törenle Divanyolu’ndaki II. Mahmud Türbesi’ne defnedildi.
Çok iyi bir zeka ve hafızaya sahipti
Sultan Abdülhamid, soğukkanlı fakat vehimli bir mizaca sahipti. Yürürken ve otururken biraz öne doğru meylederdi. Çok dinler, az konuşurdu. Kendisiyle konuşanlara saygı telkin eder, herkese karşı nazik davranırdı. Karşısındakinin duygu ve düşüncelerini sezmekte mahirdi. Çok iyi bir zeka ve hafızaya sahipti. Bir kere gördüğü veya sesini işittiği kimseyi asla unutmazdı. Kılıç kullanma ve tabanca atmakta yetenekli idi. Batı müziğinden, opera ve tiyatrodan da hoşlanırdı.
