Rumeli’nin en köklü, ilk kadın derneklerinden “Zübeyde Hanım” Kosova Türk Kadınlar Derneği, 04.03.2022 tarihinde 20. kuruluş yıldönümü kutlama töreninde hazırladığı özel jübile ödülleri arasında, Kosova Türk toplumunun örnek aydın kadını olarak Kosova ve Balkanlar’da Türkolojiye, Türk eğitim, bilim, kültür ve sanat hayatına sunmuş olduğu değerli katkılar adına “Yılın Kadını, Yaşam Boyu Hizmet ve Başarı Ödülü”ne BALTAM Genel Müdürü Prof. Dr. Tacida Hafız’ı layık gördü.
20. kuruluş yıldönümü coşkuyla kutlayan Zübeyde Hanım Kosova Türk Kadınları Derneği, “Ata Kadınları” Korosu sundukları konserle gecede büyük beğeni topladı. Sinevizyon gösterisi, halk dansları defilesi ve derneğin kuruluş yıl dönümüne özgün gösterilerle devam eden program, derneğe katkısı geçenlere hediye ve plaket takdimi ile aile fotoğrafı ile tamamlandı. Kosova Kültür Bakanlığı, Yunus Emre Enstitüsü ve Prizren Belediyesinin katkılarıyla düzenlenen programda Yılın Kadını, Yaşam Boyu Hizmet ve Başarı Ödülüne Prof. Dr. Tacida Hafız layık görüldü.
Prof. Dr. Tacida Hafız, 11 Haziran 1946 yılında Sarayevo’da doğdu. Annesi Bosna’nın Busovaça yöresi şeyhlerinden Ahmet Subaşiç’in torunu Zuhra Hanım, babası ise eski Yugoslavya’nın üniversite tahsili görmüş ilk ressamı Trebinye’li ünlü ressam Şahzudin Zubçeviç’tir. Tacida Hafız, ilk ve orta eğitimini Mostar ve Sarayevo’da tamamladı. 1965 yılında Sarayevo Felsefe Fakültesi Şarkiyat Bölümünde başladığı lisans eğitimini 1976’da bitirdi. Öğrenimi sırasında kendisinden bir üst sınıftaki Nimetullah ile tanışması yaşamındaki iki aşkı da beraberinde getirdi. İlki, 1968 yılında dünya evine girdikleri eşi Nimetullah Hafız, diğeri onun aracılığıyla tanışıp hayatının geri kalanını bu yolda hizmet etmeye adadığı, Türk kültürü ve medeniyeti oldu.
Evliliğin ardından yaşamını Kosova’da sürdürmeye başladı. 1977-1984 yılları arası Priştine’nin “İvo Lola Ribar” Lisesinde birinci sınıftan dördüncü sınıfa kadar Türk Dili ve Edebiyatı hocası olarak dersler verdi. Görevi süresince sekiz yüzü aşkın öğrenci yetiştirdi. Bu öğrencilerden pek çoğu günümüz toplumunda ad yapmış önemli isimler haline geldiler.
1982 yılında, Priştine Üniversitesi Felsefe Fakültesinde “Hacı Ömer Lütfü Paçarizi ve Onun Kosova’da Sosyalist İlkelerinin Yayılmasındaki Rolü” konulu yüksek lisans tezini savundu. 1985 yılında Priştine’nin Bölge Kitap Yayımlama Kurumunda Türkçe ders kitapları genel yayın sorumlusu görevine atandı. Görevi sırasında, Türk okulları için gerekli Türkçe ders kitapları yayımlanması konusunda büyük çaba harcadı. Bunlar arasında Türkçe okuma kitapları, tarih, coğrafya, biyoloji, kimya, doğa toplum bilgisi, müzik, fizik, matematik, ayrıca gerekli daha birçok özgün ve çeviri olmak üzere ders kitapları sayılabilir.
Açılan kitap yayınlama ilanları ile bu kitapların hazırlanması konusunda Kosova ve Makedonya’dan yerli yazar ve çevirmenlerden destek aldı. Bunlardan, Yugoslavya Türk Edebiyatında isim yapmış değerli aydınlardan Fahri Kaya ile, illüstrasyonları ve içeriğiyle Kosova’daki ilk özgün Türkçe alfabe ve okuma kitaplarını hazırladılar. Bu görevi sırasında sorumluluğu altında yayınladığı ders kitabı sayısı toplam 48’dir.
1988 yılında kurulan Priştine Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne Türk Edebiyatı dersi hocası olarak seçildi. Edebiyat Kuramı, Türk Halk Edebiyatı, İstlamiyet Öncesi Türk Edebiyatı, Divan Edebiyatı, Çağdaş Türk Edebiyatı, Edebiyat Kuramı, Edebiyat Teorileri, Dünya Edebiyatı, Edebiyat Tarihi, Çocuk Edebiyatı… gibi dersler verdi. Bu bölümün kuruluş çalışmaları sırasında eşi Prof. Dr. Nimetullah Hafız ile birlikte görev aldı. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün bütün ders programlarının hazırlanmasında büyük emekleri geçti.
Bu görevini sürdürürken diğer yandan da doktorasını tamamladı. 1998 yılında Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde “15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Prizren’de Türkçe Şiir Yaratıcılığı” konulu doktora tezini savundu ve aynı yıl doçent ünvanını aldı.1990-96 yılları arasında Prizren’in Yüksek Pedagoji Okulunda Türk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı ve Edebiyat Kuramı derslerini okuttu. Priştine ve Prizren’de çok sayıda Türkoloğa, bilim adamına, T.C. resmi heyetine ev sahipliği yaparak, evleri bir nevi ülkeler arası ilişkilerin kurulduğu konsolosluk olarak hizmet verdi. Kırk bine yakın zengin kütüphaneleri birçok yüksek lisans ve doktora öğrencisine kaynak oluşturdu.
30 Haziran 1998 yılında Prizren’de kurulan Türkologlar Birligi Yönetim Kurulu üyeliğine seçildi. Ardından da 30 Mart 2000 yılında Prizren’de eşi Prof. Dr. Nimetullah Hafiz ile birlikte Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezini (BAL-TAM’ı) kurdu ve merkezin müdürlüğü görevini üstlendi.
1999 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun 700. yıldönümü vesilesiyle İstanbul’da düzenlenen bir sempozyuma eşiyle birlikte katıldıkları sırada Kosova savaşı çıkınca Türkiye’de kaldılar. 1999-2000 yılları arasında Ankara Üniversitesi Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde “Balkanlarda Türk Edebiyatı” konulu özel kursun misafir öğretim üyesi olarak görev aldı.
2000 yılında Priştine Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün yeniden açılması için eşiyle birlikte Türkiye Cumhuriyeti tarafından görevlendirildiler. 2000-2001 yılları arasında eşi Nimetullah Hafız, asistanları ve öğrencileriyle birlikte vermiş oldukları yoğun mücadele sonucunda Türk Dili Edebiyatı Bölümünü yeniden açmayı, varlığını üniversite ve yüksek öğretim makamları nezdinde kabul ettirmeyi ve bölümü resmi hüviyetine kavuşturmayı başardılar. Bugün bu bölümümüz varsa ve halen ayaktaysa, başta Hafız hocalarımız olmak üzere o dönem bu mücadeleye destek veren asistanları ve öğrencileri sayesindedir.
Tacida Hafız, eşi Nimetullah Hafız ile birlikte Kosova Türk Taburu ve Anadolu Kalknıma Vakfı tarafından 2001-2003 yılları arasında Gora’nın Brod ve Restelica köyünde birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar sekiz gurupta açılan Türkçe kurslarında gönüllü olarak ders verdiler. Türkçeyi öğretmek uğruna yollara düşerek, trafik kazası geçirip hayati tehlike atlatmalarına rağmen bu sevdadan vazgeçmediler. Gora’da yüzlerce öğrenci yetiştirdiler. Bu öğrenciler elde ettikleri Türkçe bilgisi ile Türkiye’ye yüksek öğrenim görerek, önemli görevlerde onlarca başarı kaydettiler.
Tacida Hafız, 2003-2004 eğitim yılında aldığı bir davet üzerine Kazakistan’ın “Ahmet Yesevi” Üniversitesinde misafir öğretim üyesi olarak Türk Edebiyatı dersleri verdi. Ardından ülkesine geri dönerek, 2004-2011 yılları arasında Priştine Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde Edebiyat Kuramı, Türk Edebiyatı I, II, III ve IV yanı sıra Edebiyat Teorileri derslerini okuttu. 2004 yılında Assoc. Profesör ve 2009 yılında Profesör unvanını aldı. Emekliliğine kadar da Priştine Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde öğretim üyesi ve Türk Edebiyatı hocası olarak çalıştı.
2004 yılında Üniversitesi’nde (Internacionalni Univerzitet u Novom Pazaru) Uluslarası Yeni Pazar Türk Dili Edebiyatı Bölümünü açtı. Bu bölümde eşi Prof. Dr. Nimetullah Hafız ile birlikte onlarca lisans ve yüksek lisans öğrencisi yetiştirdi. Bu görevi sırasında Yeni Pazar Üniversitesi’nin (İzdavacki Centar) “Yayın Merkezi’nin” müdürlüğü görevini de üstlendi. 2013 yılının Mayıs ayında Karadağ üniversitesi rektörünü ziyaret ederek Türk Dili Edebiyatı Bölümünün açılması için girişimlerde bulundular.
Prof. Dr. Tacida Hafız, bilimsel-pedagojik çalışmalarının yanı sıra, yurt içi ve yurt dışında (Sarayevo, Priştine, Ankara, İstanbul, Üsküp, Pecuj, Strazbourg, Babadağ-Romanya ve dünyanın birçok yerinde) düzenlenen çok sayıda bilimsel toplantıya, sempozyuma, panele, kongreye bildirileriyle katılarak, yerli ve yabancı birçok bilim adamıyla işbirliği kurdu, bilgi birikimini geliştirdi. Bu tecrübeleri ışığında Türkoloji dünyasına bölgede kurumsal bir yapıyla hizmet etme fikrini o ortaya attı.
Bunun üzerine 2000 yılında BALTAM – Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi kuruldu. Söz konusu merkezin müdürlüğünü ve sonrasında bu merkez çerçevesinde geleneksel olarak düzenlenecek olan Güney Doğu Avrupa Türkolojisi Sempozyumları Düzenleme Kurulunun daimi başkanlığını üstlendi. Bu kapsamda yıllar içinde, 2001 yılında Prizren’de “I. Uluslararası Balkan Türkolojisi Sempozyumu”, 2002 yılında Mostar’da “II. Uluslararası Balkan Türkolojisi Sempozyumu”, 2003 yılında Kotor’da “III. Uluslararası Balkan Türkolojisi Sempozyumu”, 2007 yılında Zagreb’de “IV. Uluslararası Güneydoğu Avrupa Türkolojisi Sempozyumunu” ve 2011 yılında yine Prizren’de “V. Uluslararası Güneydoğu Avrupa Türkolojisi Sempozyumunu” düzenledi. Bu sempozyumların dışında BALTAM çerçevesinde, 2013 ve 2015 yıllarında iki Uluslararası Türkoloji Semineri düzenledi.
Halen BAL-TAM çerçevesinde çıkan bütün yayınların yöneticisi konumunda olan Prof. Dr. Tacida Hafız, Kosova savaşı sonrası eski Yugoslavya döneminde, Tan yayınevinin çıkardığı “Çevren” dergisinin yeniden yayımlanması için eşiyle birlikte çalışmalar yaptı. Devamında BAL-TAM Türklük Bilgisi Dergisini çıkararak, bu dergi çatısı altında Türkoloji araştırmalarına hizmet sundu. Balkanlar ve Avrupa’nın dili Türkçe tek Türkoloji Bilimi Dergisi, “BALTAM Türklük Bilgisi Dergisi, ABD’den Japonya’ya kadar uluslararası düzeyde geniş bir yazar-bilim adamı kadrosu yanı sıra uluslararası çaptaki hakem kuruluyla, daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış, tarih, dil, edebiyat, halk bilimi, sanat tarihi, eğitim, yayınlar-olaylar, Türkolojinin ana ve yan bilim dallarında orjinel bilimsel makale ve araştırmalarını kapsadı. BAL-TAM Türklük Bilgisi Dergisinin yayımcısı olarak 2021 yılı itibariyle dergisinin toplam 35 sayısını ve BALTAM yayınlarından değişik müelliflerin kırka yakın kitabını da yayınladı.
Prof. Dr. Tacida Hafız, aralıksız olarak Türkoloji ve onun geniş sahasıyla, edebiyat, dil, folklor ve tarih alanlarında bilimsel araştırma çalışmalarını sürdürdü. Bugüne kadar yayımlanmış bilimsel çalışmalarının sayısı otuzun üzerindedir. Hafız, Türkoloji alanında uzun yıllar yürüttüğü bilimsel çalışmaları çerçevesinde özellikle Türk Edebiyatıyla ilgilendi. Prof. Dr. Tacida Hafız, Prizren’deki Divan Edebiyatı sahasında birkaç önemli çalışma yayınlayarak, bu çalışmalarda birçok ilginç edebi tarih sorularını aydınlatmaya çalıştı.
Prizren’deki Divan Edebiyatı sahasında yaptığı çalışmalarıyla, Türk Edebiyatının bugüne kadar bilinmeyen birkaç şaheserini ve şairini ortaya çıkardı. Kamil Nalbant –Vranezi, Kamil Tosko, Fethi Hafız gibi şair ve eserleri üzerine, edebiyat kuramı yöntemleri esaslarına dayanarak önemli değerlendirme ve yorumlar getirdi. Özellikle de “Hacı Hafız Süleyman’ın Kütüphanesi Kataloğu” adlı çalışması, eski el yazma eserlerinin kataloglaştırılması açısından önem taşımaktadır.
Tacida Hafız’ın en değerli çalışmalarından ilki, birinci baskısı Tan, ikinci baskısı BALTAM’da olmak üzere “Ömer Lütfünün şiirlerinden seçmeler”, diğeri ise 2008 yılında yayımlanan “Ömer Lütfü’nün Divanı”dır. Bunların ardından, Lütfü’nün “Hilyetü’l Ebkâr” adlı eserini yayımlamıştır. Bu eser aynı zamanda, Prizren Türkleri Divan Şiirinin Neoklasik dönemi kurucusu ve esas temsilcisi sayılan Ömer Lütfü’nün şiirleri üzerine değerli bir edebi eleştiri niteliğindedir. Ayrıca, yazarın yaratıcılığının vurgulanması ve objektif eleştirel bir şekilde yansıtılabilmesi açısından önemlidir. Tacida Hafız, edebiyat tarihimizde Hacı Ömer Lütfü’nün eserleri koleksiyonu üzerine ilk yayın yapan ve bu çalışmalarını sürdüren isimlerden biridir. Yazarın yaratıcılığını ortaya koyabilmek ve malzemenin objektif eleştirel bir şekilde tanıtılabilmesi amacıyla ortaya konan bu çalışma, kapsamlı literatürü tanıma esasına göre yazılmıştır. Tacida Hafız, edebiyat tarihimizde Hacı Ömer Lütfü’nün eserler koleksiyonu üzerine ilk defa yayın yapan ve bu yayın çalışmalarını sırasıyla sürdüren isimlerden biridir.
Türk okuyucuların ilgisine sunabilmek için Tacida Hafız tarafından basılan “Ömer Lütfi’nin Eserlerinden Seçmeler” kitabı, Türk Dili ve Edebiyatı dersi görülen ortaokul ve liselerde yardımcı ders kitabı olarak kabul edildi. Tacida Hafız’ın, edebiyat alanındaki araştırmalarının büyük bir bölümünü tasavvuf edebiyatı oluşturdu. Bunun en önemli nedeni yaşamını sevgi, barış, hoşgörü gibi evrensel değerlere adayan Yunus Emre ve onun şiirlerine duyduğu hayranlık oldu.
Bu hayranlık, özenle seçtiği Yunus Emre şiirlerini Boşnakçaya çevirmesiyle sonuçlandı. Böylece 1992 yılında Priştine’de “Tan” Yayınları çerçevesinde Türkçe ve Boşnakça olmaküzere “Yunus Emre – Hayatı ve Eserleri” adlı kitabı yayımlandı. Ardından da 1993 yılında birinci, 1995 yılında ise ikinci baskısı olmak üzere Türkçe ve Boşnakça olarak Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı yayınlarından “Junus Emre, život i djelo” isimli eser ortaya çıktı. Bu, Boşnakça’ya çevrilen ilk ve tek Yunus Emre kitabıdır.
Hafız, 2003-2004 eğitim yılında Kazakistan’ın “Ahmet Yesevi” Üniversitesi misafir öğretim üyesi olarak görevde bulunduğu sırada başlattığı “Kosova ve Kazakistan Türk Halk Edebiyatı Metinlerinin Karşılaştırılması” konulu projesinin çalışmalarını sürdürmektedir. Hafız’ın aynı zamanda Prizren’in değerli Şairi “Suzi Çelebi’nin Mihailoğlu Gazavatnamesi”nin Boşnakça tercümesi baskıya hazır bir şekildedir.
Bunların dışında, “Mısır Yazarı Mahmud Taymur’un Öykücülüğü”, “Ivan Goran Kovaçiç, Hayatı ve Eserleri”, “Yugoslavya’da Nasrettin Hoca Fıkralarının Yayımlanması Üzerine Birkaç Söz”, “Kosova’da Türbeler, Kosova’da Yağmur Duaları”, “Hacı Ömer Lütfi’nin Sosyalist Düşüncelerinin Yayılmasına Katkısı”, “Yugoslavya’da Türk Halk Türkülerinin Durumu”, “Rumeli’de Pir Sultan Abdallar”, “Halk Şairi Aşık Ferkî’nin Ramadan Zaskok Hakkında Destanı”, “Yugoslavya’da Nasreddin Hoca ile İlgili Yayınlar”, “XV. yüzyıldan İkinci Dünya Savaşına Kadar Prizren Şairleri Hakkında”, “Vuçıtırın Kanunnamelerinde Ekonomi, Zirai ve Sosyal Durum”, “Blagay’da Sarı Saltık Türbesi”, “Aşık Ferki, Kâmil Vrenezi”, “Hacı Hafiz Süleyman Hafiz Kütüphane’sinin Yazma Eserlerinin Kataloğu”, “Suzi Çelebi, Prizren ve Onun Şairleri” gibi başlıklar Prof. Dr. Tacida Hafız’ın önemli bilimsel makale ve bildirileri arasında ön plana çıkmaktadır. Hafız’ın, Yalvaç Ural’ın “Hikayelerinden Seçmeler” isimli hikayeler kitabı yayın aşamasındadır.
Prof. Dr. Tacida Hafız bu çalışmalarıyla, sorumlu ve deneyimli bir bilim emektarı olduğunu kanıtlamıştır. Bütün bu çalışmaları neticesinde ulusal ve uluslararası çapta onlarca ödüle layık görüldü, çok sayıda takdir, teşekkür, başarı, katılım belgesi, berat ve aldığı plaketleri bulunmaktadır. 2010 yılında Kosova’da yılın başarılı kadını seçildi ve “Kosova’nın Kadın Değerleri” kitabında başarı dolu yaşam öyküsü yer aldı.
Hafız, Türkoloji dünyasının yakından tanıdığı Prof. Dr. Nimetullah Hafız ile evli; iki çocuk ve üç torun sahibidir. Kızı Ayla (1969), Üsküp “Kiril ve Metodiy Üniversitesi Alman Filolojisi bölümü mezunudur. Lisans üstü eğitimini, Belgrat Üniversitesi Filoloji Fakültesi’nde, doktorasını ise Sarayevo Üniversitesi’nde tamamlamıştır. Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunu olan oğlu Dr. Erhan Hafiz (1973), ihtisasını Hacettepe ve Ankara Üniversitelerinde kalp damar cerrahisi üzerine yaptı. Değerli gelini Meliha Hafız ise Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunu olup Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon uzmanıdır. Erman (1999), Can (2000) ve Selin (2015) adlarında üç torunu vardır.
Sarayevo’dan Prizren’e uzanan başarılarla dolu yaşam öyküsüyle ve örnek aydın kadın profiliyle Prof. Dr. Tacida Hafız Zubçeviç, hem mükemmel bir anne, hem başarılı bir akademisyen, hem de eşiyle birlikte Balkan Türkolojisinin değerli mihenk ve sıfır kilometre[1] taşlarından biri oldular.
