Bu köşede İstanbul üzerine çalışmalar yapan, Prof. Dr. Ali Şükürü Çoruk’un kaleme aldığı “Osmanlının Son Yılları” adlı eseri üzerinde duracağım. Bu yazı kitaba dair özet bir fragman niteliğinde olacaktır. Konuyla ilgilenenler için yeterli olacağı kanısındayım. Çok fazla spoiler vermeyeceğim. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesinden tanıdığım, kıymetli hocamın eserlerinden, kendinden çok şey öğrendiğimiz aşikâr. Her daim rehberliğiyle, bir İstanbul beyefendisi duruşuyla bizlere örnek bir akademisyen olmaktadır.
Bu nedenle Hocanın, “Osmanlının Son Yılları” adlı kitabını okurlarımıza ve Balkanlı dostlara kısaca tanıtmak isterim.
Ali Hocanın Osmanlının Son Yılları adlı kitabı 2017 yılında Kitabevi’nden yayımlanmıştır. Kitap 229 sahifeden oluşmaktadır. Alan uzmanlarının yanı sıra hocanın akıcı üslubu sayesine ilgili olan herkesin zevk alarak okuyacağı bir eser. Hoca bu eserinde gazeteler üzerinden mizah ve hiciv meselesine de değinmektedir.
Eser iki bölünden oluşmaktadır. Birinci bölüm, İçindekiler, Önsöz, “Hürriyet – Müsavat – Uhuvvet”, kitabın kompozisyonunu oluşturan başlıkları ise şöyle sıralayabiliriz: II. Meşrutiyet Nasıl İlân Edildi?, II. Meşrutiyet’in İttihat ve Terakki Tarafından Kamuoyuna İlân Edilmesi, Meşrutiyet Döneminde İngiltere Sevgisi, İttihat ve Terakki’nin Geyik Muhabbeti, Vatan yahut Silistre’nin Unutulmaz Kahramanı Abdullah Çavuş İstanbul’da, Bir Meşrutiyet Kurbanı: Ahmet Samim, Osmanlı Solculuğu ve İslâm, Libya ve Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa, “Muhibb-i Fedâkârımız” Pierre Loti’nin Balkan Savaşı Sırasında Gerçekleştirdiği Türkiye Seyahati, Balkan Savaşı Sırasında Kazanılan Unutulmuş Bir “Zafer”in Hikâyesi, Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlının Çizgiyle İmtihanı, Çizgi Diliyle Çanakkale Savaşları, Turkuaz yahut Müstecip Onbaşı’nın Hikâyesi gibi konulardan oluşmaktadır.
Görüldüğü üzere dönem ile ilgili geniş bir yelpazede bilgi edinilebilecek kaynak bir eser.
Kitabın ikinci bölümünde ise “Efendiler Nereye?” üst başlıyla hocanın kaleme aldığı çeşitli makalelerinden müteşekkildir: Bir Mizah Unsuru Olarak İttihat ve Terakki, İspanyol (Domuz) Gribi ve İstanbul, Mizahçıların Kaleminden İspanyol (Domuz) Gribi, İşgal Yıllarında İstanbul’un Trafik Meselesi, Mütareke Döneminde Türkiye’ye Yapılan Amerikan Yardımı, İstanbul’un Türklerin Elinden Alınmasına Karşı İstanbul Üniversitesi’nin Gösterdiği Tepkiler, Mütareke Döneminde Bir Düello Teşebbüsü, Türkiye’nin İlk İşçi Milletvekili Numan Usta, Osmanlının Örtülü Ödeneği ve Mustafa Kemal, Osmanlı Hanedanının II. İnönü Zaferinden Sonra Anadolu’ya Yaptığı Para Yardımı, Arjantin’deki Osmanlılar Tarafından Milli Mücadele’ye Yapılan Para Yardımı, ABD’de Milli Mücadele Adına Yapılan Dolandırıcılık, II. İnönü Zaferi’nden Sonra Türk Basınında Ortaya Çıkan Yunan İmajı gibi mevzular yer almaktadır.
Eserin muhtevasından da anlaşılacağı üzere eser dönemi kapsayıcı bir bakış açısıyla ele almıştır. Ali hocanın, kaleme almış olduğu nadir eserlerden biri olarak konuyla ilgilenenlere kitap ben buradayım sen neredesin diyor! İstanbul kültür tarihçilerinin ve Balkanlı dostlarımız faydalanabilecekleri bir eserdir.
Kitap, çeşitli makalelerden oluştuğu için dönemi farklı yönleriyle öğrenme imkânı da sunmaktadır. Hoca badireli bir devri, yer yer döneme ayna tutan basın-yayın dünyasına yansıyan görsellere de yer vererek meseleyi somutlaştırmıştır. Anekdotlarda kitapta yerini almıştır.
Sözlerimizi, Çoruk’un kitabın arka kapanığında yer alan pasajıyla noktalayalım.
“II. Meşrutiyet dönemi hem Osmanlı hem de Cumhuriyet tarihi açısından önemli bir dönemdir. Geriye dönük olarak 1908-1922 arasındaki 14 yıllık bu döneme baktığımızda ülke ve millet tarihi için kısacık sayılan bir zaman dilimine şaşırtıcı şekilde ne kadar çok şey sığdığını görürüz. Meşrutiyet’in ilânı, parlamento seçimleri, Osmanlı solculuğu, kadın hareketleri, sosyal hayatın değişmesi, 31 Mart İsyanı, sert siyasî tartışmalar, gazeteci suikastleri, uzun ömürlü olmayan hükûmetler, Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dünya Savaşları, İstanbul’un işgali, Anadolu’da başlayan Millî Mücadele bu kısa dönemin uzun bir özetidir. Bu kitapta yer alan ve büyük ölçüde dönem gazetelerinden hareketle yazdığım yazılarda II. Meşrutiyet’le ilgili olarak genel tarih anlayışının ilgilenmediği konulara temas etmeyi denedim. Meşrutiyet’in ilânı öncesinde İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Osmanlı memurları üzerinde oluşturduğu tehdit ve baskılar, pozitivist bir cemiyetin kendisini halk nezdinde meşrulaştırmak için izlediği sıra dışı bir yol olarak “geyik muhabbeti” üzerinden menkıbelere yaslanması, İstanbul’a gelen İngiliz Büyükelçisi’ni karşılama töreni, Osmanlı solculuğunda öne çıkan İslâm vurgusu, Pierre Loti’nin Balkan Savaşı sırasında yaptığı Türkiye ziyareti, Batıcı aydınlarda görülen düello merakı, Mütareke döneminde Türkiye’ye yapılan Amerikan yardımı, kendisini “Nasyonal Sosyalist” olarak tanımlayan ilk işçi milletvekili Numan Usta’nın siyaset macerası, Osmanlı hanedanının başta Sultan Vahidettin olmak üzere Millî Mücadele’ye yaptıkları para yardımı, kitapta yer alan konulardan bazılarıdır.”
Görsel 1: Kitap Ön kapağı – Osmanlının Son Yılları
Çoruk, A. Ş. (2017). Osmanlının son yılları. Kitabevi.
