Her insan doğum yerini ve tarihî sürecini detaylı bir şekilde bilmek ister. Özellikle Balkanlılar doğduğu yerler yâd ellerde kalmış, terk edilmiş olursa, kendilerinden sonra gelecek nesillerde bunu canlı tutmak, vicdanî, tarihî ve milli bir vazife halini almaktadır.
Dr. Özay BALKAN / TİMEBALKAN
Balkanlar, Osmanlı’nın fethettiği coğrafyalardan biridir. Osmanlı döneminde Anadolu’dan Balkanlara göç eden aileler olmuştur. Bu yazıyı kaleme almamıza sebep olan kitabın yazarı Burhaneddin Zaim’de aslen Konyalı olup Osmanlı döneminde Makedonya’nın İştip şehrine göç etmiş bir ailede dünyaya gelmiştir. Bu haftaki yazımda Burhaneddin Zaim’in İştip ve Köprülü Hâtıraları isimli eserini tanıtmak istiyorum.
Dört bölümden oluşan eserin birinci bölümünde İştip şehri, ikinci bölümünde Köprülü şehri, üçüncü bölümünde Zaim ailesinin hatıraları, dördüncü bölümünde ise Zaim ailesinin soyu ve nereden geldikleri aktarılır.
Burhaneddin Zaim’in de eserinde bahsettiği gibi İştip, Timurtaş Paşa tarafından (1382) yılında fethedilmiştir. Eski adı Astipos olup sonradan İştip olarak değiştirilmiştir. Şehir içindeki küçük Otina deresi Emir Sultan köprüsü altından akmaktadır. Kale dibinden akan Bregalnica ırmağına karışır. Otina suyu bir zaman bir kadıyı alıp götürdüğü için kadıderesi olarak da bilinir.
Diyanet’in hazırladığı İslâm Ansiklopedisi’nin, İştip hakkında verdiği bilgiler özetle şunlardır: İştip’e, 1395’ten sonra büyük bir Türk cemaati yerleştirilmiş, bunlar kale duvarları dışında iki nehir vadisinde ikamet ederek kasabanın genişlemesini sağlamışlardır. Yörük cemaatleri, kısmen XV. yüzyılda ve daha sonra Kanuni Sultan Süleyman’ın saltanatı başlarında birçok yeni küçük köy tesis edildiğinde kasabanın batısındaki bozkır alanlara yerleşmişlerdir.
İştip’in dağlık ve bayırlık olduğu, büyük bağlarının eski mesire yerlerinin etrafını sardığı söylenir. İştip’in meşhur meyvelerinden başta kiraz olmak üzere ceviz, badem, armut ve diğer meyve ağaçlarının meşhur olduğu da aktarılır.
Burhaneddin Zaim, eserinde İştip’teki evleri, hayatlarını ve çocukluk hatıralarının yanı sıra aile tarihi, akrabaları, bölgenin geçmişi, etnik ve ticarî yapısı, Ortodoks kilisesinin Türkleri göçe zorlayan ve komünizme rağmen hiç değişmeyen nüfus siyaseti, İştip ve Köprülü şehirlerinin demografik ve kültürel yapısı, önemli dinî-medenî, tarihî yapıları ve bu şehirlerin yetiştirmiş olduğu önemli şahsiyetleri anlatmaktadır. Bu bilgiler fotoğraflarla ve aile şecereleriyle zenginleştirilmiştir.
Eserin son kısımlarında Burhaneddin Zaim’in kardeşi olan Sebahaddin Zaim’den de bahsedilmektedir. Sabahaddin Zaim 1926 yılında abisi Burhaneddin gibi İştip’te doğmuştur. Yirmi cıvarında basılmış kitabı, ikiyüzün üzerinde yayınlanmış makalesi, sayısı tahmin edilemeyecek kadar çok konuşma ve sohbetleri bulunan kâmil, âlim, âmil, halis insan Prof. Dr. Sabahaddin Zaim Hoca Türkiye’de “Hocaların Hocası” olarak kabul edilir ve yakın zamanda Sebahaddin Zaim adında İstanbul’da bir Üniversite kurulmuştur. İşaret Yayınlarından çıkan Bir Ömrün Hikayesi isimli eserinde hayatı detaylı bir şekilde anlatılmaktadır.
Özetle İştip; Üsküp’ü, Sancak’ı, Manastır’ı, Köprülü’sü ile Bursa ve havalisinden farksız olan, Osmanlı’nın Rumeli Beylerbeyliği’nin şirin şehirlerinden biridir. Zaimler ise baba tarafından Konya’dan, anne tarafından Kafkasya’dan (XVII. asırda) gelip Rumeli’nin fethine katılarak zeamet sahibi olan bir ailedir. Aile, gördükleri baskılar üzerine, yüzyıllardır yaşadıkları Balkan topraklarını terk ederek, 1934’te Selanik’ten bindikleri bir gemiyle Türkiye’ye göç ederler.
Asırlardır yaşadıkları Rumeli’den kopan ailelerin her şeylerini bırakarak Türkiye’de sıfırdan başlayıp yeniden hayat mücadelesine başlamalarının, bu vatana bir şeyler katmak ve aynı zamanda hayata tutunup ayakta kalabilmelerinin hikâyesidir. Bu anlatılanlar aynı zamanda iniş ve çıkışlarla dolu ıstıraplı bir devrin de sonudur. Selâm ve muhabbetle..
