Balkan Düşünce Okulu tarafından yürütülen Balkan Diasporası ve Kültür Araştırmaları dersleri kapsamında düzenlenen “Balkanlar’da Hukuk ve İnsan Hakları” başlıklı programda, Balkan coğrafyasında diaspora deneyimini şekillendiren hukuki ve kimliksel süreçler iki farklı örnek üzerinden kapsamlı biçimde ele alındı.
Programda, Ömer Faruk Tomu ve Berat Karakaya tarafından verilen derslerle Bosna-Hersek ve Sırbistan diasporaları karşılaştırmalı bir perspektifle değerlendirildi.
Programın ilk dersinde Balkan Düşünce Okulu Proje Koordinatörü Ömer Faruk Tomu, “Bosna-Hersek Diasporasında Vatandaşlık ve Dönüş Hakkı: Savaş Sonrası Hukuki ve Kimliksel Süreçler” başlıklı sunumuyla katılımcılarla buluştu. Tomu, 1992–1995 Bosna Savaşı sonrasında yaşanan zorunlu göçlerin, Bosna-Hersek diasporasının hukuki statüsünü ve kimlik inşasını nasıl şekillendirdiğini ele aldı.
Derste, mültecilik, çifte vatandaşlık ve dönüş hakkı kavramları Bosna-Hersek örneği üzerinden değerlendirildi. Özellikle dönüş hakkının, yalnızca bireysel bir tercih değil; uluslararası hukuk, barış süreçleri ve toplumsal adaletle doğrudan ilişkili bir mesele olduğu vurgulandı. Bu bağlamda Dayton Barış Anlaşması, Avrupa insan hakları rejimi ve uluslararası hukuk normlarının, savaş sonrası dönemde diasporaya yönelik hukuki düzenlemelerde oynadığı rol ele alındı.
Programın ikinci dersinde ise Balkan Düşünce Okulu Yürütme Kurulu Üyesi Berat Karakaya, “Sırbistan Diasporasında Vatandaşlık, Azınlık Hakları ve Kimlik: Sancak Bölgesi Örneği Üzerinden Bir Hukuki Analiz” başlıklı sunumunu gerçekleştirdi. Dersin giriş bölümünde Karakaya, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’ndaki vatandaşlık tanımı üzerinden vatandaşlık ve diaspora kavramlarının hukuki çerçevesini değerlendirdi.
Sunumun devamında, Sırbistan sınırları içerisinde yer alan ve Müslüman Boşnak nüfusun yoğun olduğu Sancak Bölgesiörnek vaka olarak ele alındı. Dil, eğitim, din özgürlüğü ve siyasal temsil gibi alanlarda azınlık haklarına ilişkin hukuki sorunlar değerlendirilirken, bu süreçlerin kimlik ve aidiyet algısı üzerindeki etkileri tartışıldı. Ayrıca Sancak diasporasının Avrupa ülkelerinde geliştirdiği örgütlenme biçimleri ve hukuki konumlanışı da ele alındı.
Her iki derste de diaspora olgusunun yalnızca göçle sınırlı bir deneyim olmadığı; hukuk, kimlik, aidiyet ve insan hakları bağlamında çok katmanlı süreçler ürettiği vurgulandı. Balkan Düşünce Okulu çatısı altında gerçekleştirilen program, Balkanlar’da diaspora ve hukuk ilişkilerini anlamaya yönelik önemli bir tartışma zemini sundu.
