Kuzey Makedonya Anayasa Mahkemesi eski başkanı ve hukukçu Salih Murat, “Hâkimler ve Savcılar Akademi Kanunu”nun ülkedeki Türkler açısından artı ve eksilerini kaleme aldı.
TİMEBALKAN ÖZEL
Anayasa Mahkemesi eski Başkanı ve hukukçu Salih Murat’ın gündemde olan “Hâkimler ve Savcılar Akademi Kanunu”nun ülkedeki Türkler açısından avantaj ve dezavantajlarını kaleme aldığı yazısını ilginize sunuyoruz:
“Kuzey Makedonya Meclisinin gündeminde geçen hafta “Hâkimler ve Savcılar Akademi Kanun” taslağı görüşülmeye başladı. Taslağı incelediğimizde, Makedonya Türklerinin yıllarca kanayan yarası, yargıda (Hâkimler ve savcılar) Anayasal hak olan HAKÇA ve ORANTILI temsil hakkı maalesef uzun bir zaman daha giderilmeyecek.
Kuzey Makedonya Anayasası’nın[1] 8.maddesinde Anayasanın temel ilkeler bölümünde 2001 yılında getirilen VI. yeni değiştirgeyle “Hükümet veya diğer kamu kurumlarındaki tüm topluluklara ait vatandaşların her düzeyde yeterli, yasal ve hakça temsili”[2] ilkesini zorunluluğu uygulaması olduğu vurgulanmaktadır.
Diğer yandan anayasamızın XXIX.[3] değiştirgesiyle değiştirilen 105. maddesi, Hâkimler Konseyinin, hâkimlerin seçiminde, hakça temsiline vurgu yapıp “Makedonya Cumhuriyeti Yargı Konseyi: – yargıçları ve meslekten olmayan (jüri) yargıçları seçer ve görevden alır; ….Yargıç, meslekten olmayan yargıç (jüri) ve başkan yargıçların seçiminde tüm birimlere mensup vatandaşların yeterli, yasal ve hakça temsili sağlanacaktır”.
Aynı prensibi Anayasamızın XXX.[4] değiştirgesi Savcılar Konseyinin, savcılar seçiminde, hakça ve orantılı ilkesine vurgu yapıp “Cumhuriyet savcılarının seçimi sırasında tüm topluluklara mensup vatandaşlar için uygun, yasal ve hakça temsil sağlanacaktır.” ile vurgulamıştır.
Bundan hareketle başta anayasanın temel ilkeleri (8. madde ve VI.), XXIX ve XXX değiştirgeleri açık ve net olarak yargı ve savcılıkların tüm düzeylerinde (Temel Mahkemeler, İstinaf, Yargıtay, İdare Mahkemesi, Danıştay, Temel Cumhuriyet Savcılığı, İstinaf Savcılıkları ve Cumhuriyet (Yargıtay) Savcılığı ) oranlarına göre hakça ve orantılı temsili garanti altına almaktadır.
Makedonya hukukuna göre Hâkimler[5] ve Cumhuriyet savcıları[6] olarak yalnız ve yalnız bu kurumlar tarafından öngörülen şartları oluşturanlar seçilmektedirler. Hâkimler Konseyi, yıllık planlarında boş pozisyonlar için yıllık planlamalar uygulayıp ve tüm birimlerinde, topluluklara mensup vatandaşlar için uygun, yasal ve hakça temsil ilkesi sağlanması gerekmektedir. (madde 37)
Her iki kurum tüm birimlerinde yapmış oldukları yıllık planlamalarda boşalan ve doldurulması ihtiyaç olan hâkim ve cumhuriyet savcılarının yerleri ve sayılarını karar olarak en geç 31 Marta kadar Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Hâkimler ve Savcılar Adalet Akademisine iletmeleri gerekmektedirler. ( Madde 45 )
Hâkimler konseyi, Hâkimler ve Savcılar Adalet akademisi Konseyi tarafından gönderilen eğitimlerini tamamladıkları yıl, elde ettikleri başarı ve Hâkimler kurumu tarafından yapılan mülakatın sonuçları dikkate alınarak, yapılan ilana katılanlar arasında hâkim ya da savcı seçilmektedirler. (madde 47)
Kısaca yıllık planlamalar ile, her iki konsey ihtiyaç ve boşalan yerler için Adalet Akademisine başvurup bu yerlerin doldurulması için aday listelerini göndermeleri istemektedirler. Bu süreçte her iki konseyin her düzeyde hakça ve orantılı temsile riayet etme zorunluluğu vardır.
Buradan hareketle Makedonya’nın pozitif kanunlarına dayanarak bu gün hâkim ve savcı olarak yalnız ve yalnız Hâkimler ve Savcılar Akademisinden mezun olan hukukçular aday olarak konseylere sunulabilir, konseyler tarafından temel mahkemelerde ve temel cumhuriyet savcılıklarında hâkim ya da savcı olarak seçilebilirler.
Başta anayasa olmak üzere ve her iki konseyin çalışmalarını içeren kanunları incelediğimizde çok net bir şekilde yargının ve cumhuriyet savcılarını her düzeyinde ve her biriminde hakça ve orantılı temsile dikkat etmeleri ve uygulamaları konusunda zorunlu oldukları vurgulanmaktadır.
Anayasala zorunluluk olan Meclise yıllık rapor sunma hususunu geçen yıl iki konsey de gerçekleştirmiştir.
Hâkimler konseyinin Makedonya Meclisine sunmuş olduğu 2020[7] yılına ait çalışma raporuna bakıldığında, hakça ve orantılı temsil sayısı çok net bir şekilde tüm yargı derecelerinde görünmektedir. Hâkimlerin yıllık planlamalarına göre Makedonya’da 650’ye yakın hâkimin görev yapması gerekmektedir. Bu gün 500 civarında hakım görev yapmakta. Boş olana hâkim sayısı 150 civarındadır.
Cumhuriyet savcılar konseyinin Makedonya Meclisine sunmuş olduğu 2020[8] yılına ait çalışma raporunun bakıldığında hakça ve orantılı temsil sayısı çok net ortaya çıkmaktadır. Makedonya Savcılar konseyinin yıllık planlama ve programlarına göre Makedonya’da toplam 262 Cumhuriyet savcısı olması öngörülmektedir. Rapora göre bu gün Makedonya’da 189 değişik düzeylerde Cumhuriyet savcısı görev yapmaktadır. Boş olan Cumhuriyet savcı sayısı 70 civarındadır.
Maalesef bu konseyler de kendi kurumlarında hakça ve orantılı temsili uygulamakta zorunlu olmalarına rağmen yıllarca hâkimler konseyinde 15 üye içerisinde ve Cumhuriyet savcılar konseyinde de 11 üyeden hiçbir Türk üye yer almamakla kendi kurumlarında bu prensibi uygulamamaktalar ve kendi kanunlarını çiğnemekteler.
Sonuç olarak hâkimlerin sayısı 503 ve cumhuriyet savcılarının sayısı 189 ( 503+189=692) diğer yandan yapılan yıllık planlamalarda toplam hakim ve cumhuriyet savcı sayısı (650+262=912) 912 olması gerekmektedir. Planlamalarda öngörülen hâkim ve savcı sayısı 912 öngörülmekte eğer mevcut sayıya (692) bakıldığında hukukun üstünlüğünü ve Avrupa standartlarını yakalamamız için 220 hâkim ve cumhuriyet savcısına ihtiyacımız var olduğu görünmektedir. Mevcut 692 hâkim ve cumhuriyet savcıların sayısına her iki konseyin toplam sayısı 26 olmakla beraber ilave edilir ise yargıda toplam 718 sayısına ulaşmaktayız.
Yargıda Türklerin oranına baktığımızda toplam 503 yargıçtan 6 yargıçla temsil edilmekteyiz. Temsil oranımız 1.19%. 2002 sayımlarına bakıldığında Türklerin oranı Makedonya’da 3.85% olduğunu göz önünde bulundurursak o zaman yargıda katılım oranımız 1.19% oranımıza göre 19 yargıç Türk olması gerekmektedir. Yargıda 13 yargıç eksiğimiz vardır.
Cumhuriyet savcıları arasında Türklerin oranı toplam 189 savcıdan 4 savcıyla temsil edilmekte. Temsil oranımız 2%. 2002 sayımlarına bakıldığında Türklerin oranı Makedonya’da 3.85 % olduğunu göz önünde bulundurursak o zaman Cumhuriyet savcılığında katılım oranımız 2%. oranımıza göre 8 savcının Türk olması gerekmektedir.
Buna binaen her iki konseyin toplam üye sayısı 26 olarak sayılmakta. Her iki konseyde Türklerin oranı 0%. Bu oranı toplam yargıçlar ve cumhuriyet savcılarına ilave edersek o zaman toplam sayı 718 olacaktır. Bu rakamı 3.85% bölündüğünde Türklerin yargıda temsili 28 kışı olması gerekir.
Hâkim ve savcıların eğitimini Makedonya Hâkimler ve Savcılar Adalet Akademisi yapmaktadır. Bu gün akademide VII- nesil eğitimlerine 60 yakın aday eğitim görmekteler[9]. Bunların aday ilanları 15.05.2019 yılında başlamış eleme süreçleri 25.06.2020 yılında tamamlanmış. VII. nesil resmi olarak 2 yıllık eğitimlerine 16.09.2020 yılında başlamış bulunmaktalar. Bu nesil eğitimlerini 16.09.2022 yılında tamamlayacaktır. Prosedürler bitikten sonra ilanlar açılacak ve 3-6 ay zarfından sonra bunların atamaları yapılacaktır. Tahminen Mayısı 2019 ilanla başlayan 60 kişilik eğitim listesi 2023 Mayısında atamaları yapılmaları beklenmektedir. Bundan hareketle bir nesil 4 yıllık bir süreden sonra yargıya ilave edilebilirler. Bu 60 kişinin içinde 3 Türk aday vardır.
VIII. nesil için ilanlar 22.09.2020 açıldı. Bu ilanla 97 yeni eğitim görecek adaya açılmış bulunmaktadır. Eleme süreçleri ve idare mahkemelerinde davalar halen devam etmekte. Bu nesil halen eğitimlerine başlamamış bulunmaktalar. Adli yılına kadar süreç tamamlanması beklenmektedir. Tahminlere göre bu nesil Eylül 2022 yılında 2 yılık eğitimlerin devam edecekler, tahminlere göre bu 97 adayın tüm süreçleri 2025 yılında tamamlanması ve yargıya ilave edilmeleri beklenilmekte.
Bu nesilde adaylar içinde eğitim gören 4 Türk aday vardır. VII ve VIII nesilde toplam olarak eğitim gören 7 Türk aday vardır.
Bir diğer negatif tablo ise 2025 yılına kadar 7 Türk eğitimlerini tamamlayıp yargıya ve savcılıklara ilave edilecekler. Bu gün yargıda ve savcılıklarda 10 Türk’ten yarısı 60 yaşından üstün. 2025 yılında mevcut 5 Türk yargıç ve savcı emekliye ayrılacaklar. Bizim açığımız devam edecektir. Bu tempoyla devam edilir ise korkarım ki gelecek çeyrek asırda Türkler olarak yargı ve savcılıklar temsilde var olan boşluğumuzu dolduramayacağız.
Buradan hareketle bu boşluk mevcut Akademi sistemi metoduyla asla giderilemez. Yeni yasa taslağı bu boşluğu gideremeyecek. Dünyada bu tarz boşlukları giderecek farklı model örnekleri vardır. Başka bir yazımızda bunu nasıl giderilebileceğimiz hususunu ele almaya gayret edeceğiz..
[1] Makedonya Cumhuriyeti Anayasası, 22.11.1991 tarihli ‘’MC Resmi gazetesi ‘ no. 52 sayısında yayınlanmıştır.
[2] Kuzey Makedonya Cumhuriyeti anayasasının VI-cı değiştirgesi ( Amandmanı) 20.11.2001(MC Resmi Gazetesi’’ no.91/21 sayısında yayınlanmıştır.
[3] Kuzey Makedonya Cumhuriyeti anayasasının XXIX-cı değiştirgesi ( Amandmanı) 20.11.2001(MC Resmi Gazetesi’’ no.91/21 sayısında yayınlanmıştır.
[4] Kuzey Makedonya Cumhuriyeti anayasasının XXX-cu değiştirgesi ( Amandmanı) 20.11.2001(MC Resmi Gazetesi’’ no.91/21 sayısında yayınlanmıştır.
[5] Kuzey Makedonya Cumhuriyeti hakimler konseyi kanunu 22.05.2019 tarihli ‘’KMC Resmi Gazetesi’’ no.102 sayısında yayınlanmıştır
[6] Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Cumhuriyet Savcılar konseyi kanunun 20.12.2007 tarihli ‘’KMC Resmi Gazetesi’’ no.150.2007 ve 42/2020 sayılarında yayınlanmıştır.
[7] http://sud.mk/wps/portal/ssrm/sud/izvestai/svi
[8] http://sjorm.gov.mk/%d0%b3%d0%be%d0%b4%d0%b8%d1%88%d0%b5%d0%bd-%d0%b8%d0%b7%d0%b2%d0%b5%d1%88%d1%82%d0%b0%d1%98/
