Bu sene Uludağ Üniversitesi’nde doktorasını tamamlayan İştipli Özay Balkan, bugünden itibaren Time Balkan haber sitesinde her hafta “Evlâd-ı Fâtihan Şehirleri”ni kaleme alacak.
Özay BALKAN / TİMEBALKAN
Evlâd-ı Fâtihan yadigârı Üsküp’ün tarihine kısaca bakacak olursak: Makedonya Cumhuriyeti’nin başkenti olan Üsküp; Balkan Yarımadası’nın ortasında,Vardar nehrinin her iki yakasında bulunmaktadır. Üsküp şehri, Priştine, Selanik, Ege Denizi, Niş, Belgrad, Sofya ve İstanbul’a bağlanan bir konumda yer almaktadır. Bilinen iskan tarihi Roma dönemine kadar gitmekte olan Üsküp, tarihi kaynaklarda Skupi adıyla geçmektedir.
Üsküp, 518’de meydana gelen depremde büyük bir zarar görmüş ve bu depremde tamamen yıkılmıştı. Yeniden onarılan şehir I. Lustinionos zamanında (527-565) hızla gelişmiş ve 696’da Slavların eline geçince şehrin adı Skopje (Skopye) olarak değiştirilmişti. Böylece Üsküp’te 110 yıl süren Sırp hâkimiyeti başlamıştı. Sırp Çarı Stefan Duşan 16 Nisan 1346’da imparator unvanını almış ve Üsküp’te taç giymişti. Duşan öldükten sonra karışıklıklar başlamış ve şehir eski otoritesini kaybetmişti. Bu sırada Osmanlılar Makedonya akınlarını hızlandırarak bölgede hâkimiyet kurmuş ve Üsküp’ü ele geçirme çalışmalarına başlamışlardı. Şehir, Yıldırım Bayezid döneminde Yiğit Paşa’nın akınlarıyla fethedilmiş ve böylece 6 Ocak 1392’de Osmanlı devleti sınırlarına dâhil olmuştu. Fetihten sonra Yiğit Paşa, Saruhan civarından Üsküp’e Türkmenler’i yerleştirmiş ve bu Türkmenler’le birlikte Üsküp’ün demografik yapısı değiştmişti. Bölgede yaşayan Katolikler ise peyderpey müslüman olmuşlardı. Üsküp’e Türkmenlerin yerleşmesiyle birlikte şehirde han, hamam, cami ve mescidler inşa edilmiş ve böylece Üsküp islâmî bir şehir silüetine bürünmüştü.
Üsküp’ün bir Osmanlı şehri hüviyetine bürünmesi burada inşa edilen cami, mescid ve medreselerle olmuştur. 859’da (1455) Üsküp’te iki büyük cami, bir medrese ve bir de imarethâne bulunmaktaydı. 935’te (1529) ise kayıtlarda altı cami, kırk iki mescid, iki medrese ve sekiz hamam geçmekteydi. Üsküp’te ayrıca on beş zâviye Rifâî Tekkesi ve bir de Mevlevîhâne bulunmaktadır. XVI. yüzyıl Osmanlı tarihçilerinden Kemalpaşazâde, Üsküp’ü cennet bahçesine benzeterek Rumeli’nin Bursa’sı diye nitelendirmiştir. XX. yüzyıl başlarına kadar Osmanlı hâkimiyetinde bulunan şehir 23-24 Ekim 1912’de Sırplar tarafından işgal edilmiş ve 10 Ağustos 1913’te yapılan Bükreş Anlaşması ile Üsküp, Manastır, Priştine ve İştip gibi Osmanlı şehirleri Sırbistan’a verilmiştir.
I. Dünya savaşından sonra, komünist rejim döneminden günümüze kadar, “Birlik”, “Sevinç”, “Sesler”, “Tomurcuk”, “Köprü”, “Yeni Balkan” ve “Time Balkan” gibi dergi ve gazetelerin yanı sıra Üsküp Üniversitesi’nde Türkoloji Kürsüsü de çalışmalarına devam etmektedir. Müslümanlara yönelik ders kitaplarını basan ve üç dilde yayın yapan Logos-A adındaki yayın evi de Üsküp’te yaşayan müslümanlara önemli hizmetler sunmaktadır. Ayrıca Üsküp’te Türkçe eğitim veren Tefeyyüz İlkokulu bulunmaktadır. Uluslararası Balkan Üniversitesi, Yunus Emre Enstitüsü, Tika gibi kuruluşlar da takdir edilecek çalışmalarda bulunmaktadır. Cenâb-ı Allah’tan sayılarının artmasını niyaz ediyorum. Bu haftaki yazımı, kendisi de Üsküplü olan Türk edebiyat tarihinin önemli isimlerinden Yahya KemalBeyatlı’nın “Kaybolan Şehir (Üsküp) ” adlı şiiriyle noktalamak istiyorum. Hoşça bakın zâtınıza.
Kaybolan Şehir
Üsküp ki Yıldırım Beyazıd Han diyârıdır,
Evlâd-ı Fatihân’a onun yâdigârıdır.
Firûze kubbelerle yalnız bizim şehrimizdi o;
Yalnız bizimdi, çehre ve rûhiyla biz’di o.
Üsküp ki Şar Dağ’ında devâmıydı Bursa’nın.
Bir lâle bahçesiydi dökülmüş temiz kanın.
Üç şanlı harbin arş’a asılmış silâhları
Parlardı yaşlı gözlere bayram sabahları.
Ben girmeden hayâtı şafaklandıran çağa,
Bir sonbaharda annemi gömdük o toprağa.
İs’a Bey’in fetihte açılmış mezarlığı
Hulyâma âhiret gibi nakşetti varlığı.
Vaktiyle öz vatanda bizimken, bugün niçin
Üsküp bizim değil? Bunu duydum, için için.
Kalbimde bir hayâli kalıp kaybolan şehir!
Ayrılmanın bıraktığı hicran derindedir!
Çok sürse ayrılık, aradan geçse çok sene,
Biz sende olmasak bile, sen bizdesin gene.
Yahya Kemal Beyatlı
Özay Balkan kimdir?
Özay BALKAN, 28.11 1985’te Makedonya’nin İştip şehrinde doğdu. İlkokulu İştip’te lise eğitimini Balıkesir Anadolu İmam Hatip lisesi’nde tamamladi. 2009’da Uludağ Üniversitesi ilahiyat fakültesinden mezun oldu. Aynı üniversite de 2011 yılında Yüksek Lisans eğitimini tamamladı
2017 Uludağ Üniversitesi’nde Doktorasını tamamladı.
