Osmanlı’dan bağımsızlığını ilan eden Bulgaristan devletinde vakıf kütüphanelerinin sayısında ciddi bir azalma olmuştur. Onların yerini günümüzde Halk Kültür Evi olarak adlandırdığımız bir zamanki Kıraathaneler almıştır. İlk Kıraathane 1881 yılında Şumnu’da Türkçe muallimleri tarafından açılmıştır.
Kendileri açılan kıraathaneye kişisel kitaplıklarından kitaplar bağışlamışlardır. Bu girişimi Rusçuk’ta açılan Sadakat ve Âlemdar kıraathaneleri izlemiştir. Daha sonra Filibe’de Selâmet ve Pravadı’da İstikbal kıraathaneleri de açılmıştır. Kıraathaneler Varna, Vidin, Kızanlık ve büyük nüfuslu köylerde de faaliyete geçmiş ve Türk toplumunun eğitim ve kültür merkezleri haline gelmiştir.
O zamanlar kıraathaneler sadece çay veya kahve içilen yerler değil, aynı zamanda kütüphanesi olan, gazete ve mecmua okunan toplumda çeşitli konuların ateşli sohbetleri olan yerler olmuştur. Kıraathanelerin en güzel örneği Vidin’de Halil ve İbrahim kardeşlerin kurduğu Şefkat Kıraathanes’idir. Onların mali yardım ve desteği ile çok sayıda Vidinli genç Türkiye’de ve Avrupa’da eğitim görmüştür.
Bu kıraathaneler yarım asırdan fazla kültür ve eğitim ocağı görevini yürütmüştür. Krallık döneminden sonra, sosyalist rejim zamanında dayatılan sosyalist ideoloji ve kültürü yayma göreviyle kıraathanelerin işlevi sınırlanmış ve hayli değişmiştir. 20. yüzyılın ikinci yarısında tescil edilme ve belediyelere rapor verilme, giderek faaliyet programlarının onay alma şartıyla tamamen devletin kontrolüne geçmiştir.
1960’lı yıllar ve 1970’li yılların ilk yarısında azınlıkların, bu arada Türk toplumunun bütün kültür oacakları kapatılmış, bu arada Türkçe kitaplar imha edilmiştir. Sözümona Soya Dönüş sürecinde Türkçe kitap fonlarından başka, kimi şahısların evlerindeki kitaplar toplatılıp imha edilmiştir. Demokratik toplum sistemine geçiş sürecinde, Türk azınlığına yönelik kültür ve sanat kuruşları da kurulmaya başlamıştır.
1996 yılında kabul edilen özel bir yasa ile Halk Kültür Evleri diğer sivil toplum kuruluşlarından ayrılmış ve devlet destekli STK statüsünü kazanmışlardır. Halk Kültür Evleri Yasası’nda ayrıca bu kuruluşların Bulgaristana özgü kültür ve eğitim kuruluşu olduğu belirtilmiştir.
Bugün her Halk Kültür Evinde birim olarak Halk Kütüphanesi de mevcut. Kırcaali’de Ömer Lütfi, Varna’da Sabahattin Ali, Şumnu’da Nâzım Hikmet kültür evleri aktif faaliyet yürüten kuruluşlar olarak ön plana çıkmışlardır. 2000 yıllarının başında Rusçuk’ta Güneş, Hezargrad’ta Deliorman, Hasköy’de Kadriye Lâtifova, Hacıoğlu Pazarcık’ta Mevlânâ Halk Kültür Evleri kurulmuş ve faaliyete geçmişlerdir.
Bulgaristan’da Türk azınlığın yaşadığı bölgelerde bulunan ve bu kültür-sanat kuruluşları geçmişte kıraathanelerin olduğu gibi, bugün de devletin sağladığı yardım yetersiz ve sınırlı olduğundan, çok zor şartlar altında faaliyet göstermektedir.
Bunlardan bazıları mekan eksikliği, onarım ihtiyacı, Türkçe kitap ve süreli yayınların ulaşmaması, dans ve müzik eğitmenlerinin bulunmaması, donanım ve envanterin kısıtlı ve yetersiz olması gibi sebeplerle, faaliyet programlarını tam olarak uygulayamamaktadır.
İbram Ahmed – Bulgaristan / Dolni Çiftlik Barış Halk Kültürevi Sekreteri
